Toshkent davlat transport universiteti r. M. Xudayqulov, B. D. Salimova, X. D. Abdullayev avtomobil yo

VIIBOB.YO‘L BO‘YLAMA KESIMINI LOYIHALASH JARAYONINI AVTOMATLASHTIRISH


7.1. Asosiy tamoyillar va texnik meyorlar.


Bo‘ylama kesimni loyihalash avtomobil yo‘lini loyihasini tayyorlashning eng mo‘him bosqichlaridan hisoblanadi. Loyiha chizig‘i holati, nafaqat er ishlari hajmiga, balki boshqa bir qator ko‘rsatkichlarga ham ya’ni qurilish bahosiga va ekspluatatsion sarflarga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Suv o‘tkazuvchi inshootlar joylashgan joylarda ko‘tarma balandligini oshirish ularning uzunligini oshishiga olib keladi. Er ustki yuzasidan yoki grunt suvlari satxidan qoplama ustki yuzasini kutarilishi buyicha talablarning buzilishi yo‘l tushamasining ishlash sharoitini salbiyligidan darak beradi, bu uning saqlash va ta’mirlash xarajatlarini oshib ketishiga olib keladi. Yo‘l o‘qini uymalarda, nol belgida, past kutarmalarda o‘tqizish qor bosib qolish xavfini oshirib yuboradi. Loyiha chizig‘ini loyihalashda katta bo‘ylama qiyalikni va vertikal egrilarda kichik radiuslarni qo‘llash transport oqimi xarakat tezligining pasayishiga, yo‘l-transport xodisalarining oshib ketishiga olib keladi. Bo‘ylama kesim bo‘yicha loyiha echimi atrof muxitga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, chuqur uymalarni qurish er osti grunt suvlarining muxim o‘zgarishiga olib keladi, bu xayvanot vao‘simlik dunyosiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, bundan tashqari drenaj qurilmalarini qurish talab qiladi. SHuning uchun bo‘ylama kesimni loyihalashda katta sondagi omillarni hisobga olish zarur (joy relefi, muxandis-geologik, gidrogeologik, gidrologik, iqlim sharoitlarini), harakat xavfsizligini ta’minlash talablarini, yuk tashish iqtisodiyligini, atrof muhitni muxofaza qilish, yo‘llarni ekspluatatsiya va qurishga ketadigan xarajatlarni ongli kamaytirish.
Loyiha chizig‘i 2 ta guruhga bo‘lish mumkin bo‘lgan nazorat no‘qtalari orqali o‘tishi lozim: 1) qattiq hisobga olinadigan – trassa boshi va oxiri, avtomobil va temir yo‘llar bilan bir satxda kesishish, ko‘priklar, yo‘lo‘tkazgichlar, estakadalar, tonnellar balandligi; 2) bir tomonlama cheklovchi – kichik ko‘prik va quvurlardagi kutarmalar, qayiridagi kichik kutarma belgisidan qoriga cheklash, xuddi shunday er osti kommunikatsiyalari kesishadigan joylarda; elekt liniyalari va aloqa kabellari kesib o‘tgan joylarda. Loyiha chizig‘i yo‘ldan suv qochirish tizimi ishlaydigan xolatda bo‘lishi lozim. Uymalarda gorizontal uchastkalarni bo‘lishi tavsiya etilmaydi.
Yo‘l bo‘ylama kesimini loyihalashda atrof muhit muxofazasi talablari ichida mavjud landshaftni saqlab qolish masalasi muhim o‘rin tutadi.