Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Dinamik va statik qonuniyatlar. Fan doim borliqni qonuniyat
bilan qamrab olinuvchi tabiiy voqealar va jarayonlarning sababiy
bog'langan majmui sifatida namoyon bo'lgan. Fanga izchillik,
ishonchlilik, asoslilik, isbotlilik xos. U fizika va matematika qonunlari
yordamida ifodalash mumkin bo'lgan tabiiy tartibni o‘matishga intiladi.
Dinamik va statik qonuniyatlar. Fan doim borliqni qonuniyat
bilan qamrab olinuvchi tabiiy voqealar va jarayonlarning sababiy
bog'langan majmui sifatida namoyon bo'lgan. Fanga izchillik,
ishonchlilik, asoslilik, isbotlilik xos. U fizika va matematika qonunlari
yordamida ifodalash mumkin bo'lgan tabiiy tartibni o‘matishga intiladi.⁷ Sababiyat va qonuniylik fanning barcha jabhalarida hukm suruvchi
fundamental konstanta hisoblanadi.Statistik qonuniyatlar taxminiy
taqsimlanishlar tilida ta ’riflanadi va katta sonlar negizidagi ommaviy
hodisalarning qonunlari sifatida namoyon bo‘ladi.Ular ko‘p sonli
tasodifiy sabablar zaminida teran zaruriy aloqalar mavjud bo‘lgan joyda
amal qiladi, deb hisoblanadi. Ular mutlaq takrorlanishlarga sabab
bo'lmaydi, biroq umumiy holda ularni o‘zgarmas sabablar qonuniyatlari
deb baholash o‘rinli bo‘ladi. Umumiy ma’noda statistik qonuniyatlar
hodisalarning o'zaro aloqasi namoyon bo'lishining shunday shaklini
aks ettiradiki, bunda tizimning mazkur holati uning keyingi barcha
holatlarini uzil-kesil emas, balki ma’lum darajada taxminiy belgilaydi.
Taniqli fan faylasufi Rudolf Kamap statistik qonuniyatlarni tavsiflar
ekan, turli sohalarning mutaxassislari u yoki bu voqeaning har xil
sabablarini ko'rishlari mumkinligiga e’tibomi qaratadi. Masalan, yo‘ltransport hodisasi bilan bog’liq holda avtomobil yo'llari muhandisi
hodisa sababini yo‘lning haddan tashqari sirpanchiqligida ko‘rishi
mumkin. DAN xodimlari hodisa sababini yo‘l harakati qoidasining
buzilishida ko‘radi. Psixolog haydovchi kuchli ruhiy hayajonlanish
holatida bo‘lgan, deb xulosa chiqarishi mumkin. Muhandis konstruktor
avtomashina konstruksiyasida nuqson mavjudligini aniqlaydi. Ayni
holda murakkab vaziyatga tegishli ko‘p sonli komponentlar mavjud
bo‘lib, ularning har biri hodisaga agar bu komponent bo‘lmasa, halokat
yuz bermagan bo‘lur edi, degan ma’noda ta’sir ko'rsatadi. Biroq buni
birov oldindan bilganida, u to‘qnashuvning oldini olishi mumkin edi.
Bunday tahlil natijasida quyidagi xulosaga kelish mumkin: sababiy
munosabat yuz berajak voqeani oldindan aytish mumkinligini emas,
balki amalda uni oldindan aytish mumkin emasligini anglatadi. Kamap
«Agar voqeaga togishli barcha dalillar va tabiat qonunlari berilgan
bo*Isa, bu voqeani u yuz berishidan oldin bashorat qilish mumkin. Bu
bashorat dalillar va qonunlarning tadrijiy yakuni hisoblanadi. Boshqacha
aytganda, oldingi shartlar, ularga tegishli qonunlarning to‘la tavsifi va
voqeani bashorat qilish o'rtasida mantiqiy munosabat mavjud...... Bu
yerga biz statik jarayonlarni ham (garchi kundalik hayotda bunday
qilmasak-da) kiritishimiz lozim»1, deb qayd etadi. Pirovard natijasiga
ko'plab omillar ta’sir ko‘rsatuvchi statistik jarayonlar moddiy tizim
holatlarining har qanday (o'zgaruvchi va o‘zgarmas) ketma-ketligini
anglatadi.⁸