16
ресурси деб қараш зарур. Чунки у ўзида самарали фаолият қилиш, ижтимоий
муносабат ва фаол ишчи сифатида яратувчанлик ҳолатини ифода этади.
Демак инсон капиталига берилган илмий таърифларни ўрганиш асосида,
инсонни самарали фаолият қилиш қобилиятига эга бўлган ва иқтисодий
фаолиятда банд бўлган билим, жисмоний, малакавий ва ишбилармонлик
даражаларига эга бўлган инсон капиталини ифода этади деб ҳисоблаймиз.
Юқоридагилар асосида интеллектуал капитал-бу саноат корхонаси учун
иқтисодий неъмат, афзаллик, қўшимча қиймат, даромад, фойда, меҳнат
унумдорлигини ва инновацион салоҳиятни ошириш ҳамда иқтисодий
самарадорликка эришишда асосий ресурс сифатида намоён бўлади деб
ҳисоблаймиз.
Республикада
ишлаб
чиқариш
жараёнида
юқори
иқтисодий
кўрсаткичларга эга бўлган ишлаб чиқариш корхоналари йўналишларида
интеллектуал капитални инновацион тарзда ривожлантириш бўйича маълум
даражада муаммолар мавжуд.
Йирик ишлаб чиқариш корхоналарида интеллектуал капиталлашув
даражасини оширишга шарт-шароитлар мавжуд бўлсада, 2018
йилда кичик
бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг асосий йўналишлари бўйича ялпи ички
маҳсулотдаги хиссаси 59,4 фоизга тўғри келган, аммо бу корхоналарда ишчи
ресурсларининг умумий бандлик даражаси 2015-2018 йиллар ичида 77,9
фоиздан 76,3 фоизга камайганлигининг асосий сабаби иш жойларини
ўзгартириш, яъни уларнинг қўнимсизлик даражаларининг ошганлигидандир.
Иқтисодий адабиётларда иқтисодчи олимлар ўртасида ишлаб чиқаришда
банд бўлган интеллектуал капиталларни рағбатлантиришни қайси усулда
олиб бориш самарали эканлиги тўғрисида ягона фикр йўқ. Иқтисодий
мазмуни жиҳатидан инсон интеллектуал капитали иқтисодий категория
бўлиб, А.Ф.Шишкин уни бозор муносабатларининг моддий асосини ташкил
этувчи корхоналарнинг саноат капитали деб ҳисобласа, Ю.Даум корхоналар
ихтиёрида бўлган интеллектуал капитал билан номоддий актив ва
ресурсларни номатериал активларга қўшади.
Унинг фикрича интеллектуал
капитал элементлари инсон капиталида таркибий, шерикчилик ва мижозлик
капитали тариқасида ифодаланади деб ҳисоблайди. Бизнингча интеллектуал
капитални шаклланиши ва ривожланиб бориши инсон капитали билан узвий
равишда боғлиқ бўлиб, инсон интеллектуал капитали ўсишининг базисини
ташкил этади. Интеллектуал капиталнинг ташкил топиши инсон капиталини
умумлашган ҳолати билан инновацион буюмлашган капиталларнинг
йиғиндисида корхонанинг умумий интеллектуал капиталини намоён этади
деб ҳисоблаймиз (1-расм).
Корхона ишлаб чиқаришини ташкил этиш билан боғлиқ бўлган моддий
ва интеллектуал капитали асосида олинган патентлар ва маҳсулотлар учун
савдо маркалари ҳам ишлаб чиқариш жараёнини самарали олиб боришда
интеллектуал капитал корхона моддий
активларининг асосий омили
сифатида ишлаб чиқариш жараёнида фаол қатнашади деб ҳисоблаймиз.