Тошкент Давлат Шарқшунослик Университети

Тошкент Давлат Шарқшунослик Университети
Шарқ мамлакатлари иқтисодиёти,сиёсати ва туризм факултети талабаси Очилов Маъруфнинг Сиёсий тахлил фанидан таёрлаган мустақил иши.

Мавзу:Тадқиқот турлари ва илмий адабиётлар шархи

Илмий раҳбар: Жўраев С.

ТАРЖИМА

Режа:
I.Калит сўзлар
II Асосий қисм
1. Ғоядан тадқиқот мақсадларига.
2. Илмий адабиёт шарҳи.
3. Адабиётларни кўриб чиқиш сабаблари.
III Фойдаланилган адабиётлар
IV Илова:
Таржима рус тилида 19-38 б.


Калит сўзлар:
Тадқиқот муоммоси, амалий компонент, назарий компонент, репликатив тадқиқот.
1. Ғоядан тадқиқот мақсадларига
Саёҳатнинг бошида тадқиқотчи одатда ўз мавзусининг кенглиги муаммосига дуч келади. Ижтимоий ҳаёт уни ҳар томонлама ва бир илмий лойиҳа доирасида кўриб чиқиш учун бой ва мураккабдир. Барча жиҳатларни кўриб чиқишга ва барча омилларни ўз ичига олишга уриниш илмий дунёда ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмаган тавсифий ишни келтириб чиқариши мумкин. Ушбу китобда тасвирланган янгилик, ҳақиқийлик ва ишончлилик талабларига жавоб берадиган ресурслар этарли бўлиши учун тадқиқот мавзуси ва кўламини торайтириш мақсадга мувофиқдир. Шунинг учун биринчи қадам - муайян муаммога эътибор қаратиш ва тадқиқот муаммоси ва мақсадларини баён қилишдир. Ушбу бобда биз муаммо ва мақсадлар ҳақида тушунча берадиган бир ёки иккита параграфни қандай ёзишни муҳокама қиламиз. Келинг, тадқиқот муаммосидан бошлайлик.
1.1. Тадқиқот муоммоси
Ушбу контекстдаги "муаммо" атамаси ҳар доим ҳам салбий нарсани акс эттирмайди, балки этарлича яхши ва аъло ўртасидаги бўшлиқни ҳам англатиши мумкин. Ўқувчига қулайлик ва аниқлик учун китобда турли соҳалардаги тадқиқотларнинг бир нечта мисоллари кўриб чиқилади.
Биринчидан, тадқиқот муаммосини тахминан икки компонентга бўлиш мумкин:
(1) амалий ва (2) назарий.

1) Амалий компонент - мавжуд муаммолар ёки ижтимоий муносабатларни яхшилаш имкониятлари. Тадқиқотнинг "мувофиқлиги" атамаси ушбу компонентга нисбатан қўлланилади.Иқтисодиёт соҳасида нефт нархи ва валюта курслари ўртасидаги муносабатларни излаш мисол бўлади. Тадқиқотчини нефт нархининг валюта курсларига таъсирининг кучини ва жаҳон нефт бозоридаги котировкалар асосида валюта курсини башорат қилиш имкониятини тушуниш қизиқтириши мумкин.

Менежментда тадқиқотчи компания ичида билим алмашиш муаммосига жалб қилиниши мумкин. Билимлар иқтисодиёти даврида компаниянинг рақобатбардошлиги компания ичидаги билимларни тўплаш ва алмашишга боғлиқ. Бунда билим алмашиш жараёнига таъсир этувчи омилларни излаш тадқиқот муаммоси бўлиб хизмат қилиши мумкин.
Психолог-педагог танқидий фикрлашни ривожлантиришга қизиқиши мумкин. Танқидий фикрлаш таълим жараёнининг зарур элементи ҳисобланади, чунки у қарорлар қабул қилиш жараёнида ёрдам беради. Бу мактабдаги ёки ўқувчининг келажакдаги ҳаётидаги қарорлар.
Сиёсатшунос ёки халқаро муносабатлар бўйича мутахассисни миллий ўзига хослик ёки айрим гуруҳлар манфаатларининг ташқи сиёсатга таъсири мавзуси қизиқтириши мумкин.
2) Назарий компонент илмий адабиётларда муаммо ёки муайян ҳодисани (амалий компонент) ўрганиш даражаси ва бу йўналишда илгари олиб борилган тадқиқотлардаги бўшлиқдир.
Амалий компонентни шахсий тажриба ва мутахассислар билан суҳбатлар асосида аниқлаш мумкин бўлса-да, назарий компонентни аниқлаш интенсивликни талаб қилади. тегишли илмий адабиётларни ўқиш.
Илмий мақолаларда тадқиқот муаммоси кўпинча алоҳида бўлимда ажратилмайди, лекин ҳар доим энг бошида мавжуд ва бир нечта параграфларда этказилади. Одатда, кириш қисмида амалий компонент бир неча жумлаларда ёритилади, сўнгра илмий адабиётларни қисқача кўриб чиқиш (бир ёки иккита параграф) ва бўшлиқ ёки кейинги тадқиқот заруриятини таъкидлайди. Мисол тариқасида, ушбу китобнинг кейинги бобларида муҳокама қилинадиган барча мақолаларни кўриб чиқишингиз мумкин.
Шуни таъкидлаш керакки, илмий тадқиқотнинг ЯНГИЛИГИ, импакт факторли илмий журналларда нашр этиш ёки номзодлик диссертатсиясини ҳимоя қилиш учун жуда зарур бўлиб, асосан тадқиқот муаммосининг иккинчи компоненти, яъни бўшлиққа асосланади. илмий адабиётларда. Тадқиқотчи ўз мавзуси бўйича олдинги ишини кўриб чиққандан кейингина мавжуд билимлар базасига ҳисса қўшаётганини исботлаши мумкин. Муайян ҳодиса ёки ижтимоий ҳодисани ўрганиш маълум бир амалий сабабларга кўра долзарб бўлиши мумкин, аммо агар у олдинги ишларда аллақачон ўрганилган бўлса, унда тадқиқотнинг назарий аҳамияти йўқолади ва у билимлар базасига ҳеч қандай янгилик келтирмайди.
Нашр жараёнини математик моделлаштиришда
МИТ профессори Глен эллисоннинг таъкидлашича, қ-сифат ёки мақоланинг янгилиги/ҳиссаси ўлчови асосий ҳисобланади.
Таҳририят қарори ва қ-сифат даражаси паст бўлган мақолаларни бошқа кўрсаткичлар (услубий, ишончлилик, асослилик) қайта кўриб чиқилиб, такомиллаштирилгандан кейин ҳам чоп этиш қийин.6.
Албатта, муаллиф мавжуд методологияни олган ва уни янги маълумотлар билан бошқа контекстда қўллайдиган репликатив тадқиқотлар мавжуд. Аммо бу ҳолда, қиймат ёки янгилик контекстнинг ўзига хослиги ва ушбу тадқиқотнинг фойдалилиги билан исботланиши керак. Муаллифлар, айтайлик, Қўшма Штатларда ўтказилган тадқиқот методологиясини олиш ва уни ўз мамлакатлари, айтайлик, Қозоғистон контекстида қўллашга ҳаракат қилишади. Аммо бу дунё ёки Қозоғистон илмий жамоатчилигини қизиқтирадими?
Репликатив тадқиқотларда мамлакат номини эмас, балки, айтайлик, Қозоғистон қандай фарқ қилиши ва нима учун дастур мавжудлигини кўрсатиш муҳимдир. Ушбу контекстда счей методологияси муҳим аҳамиятга эга.
Масалан, менежментда жамиятнинг иерархиянинг мавжудлиги, марказлаштиришга интилиш, анъанавийлик ва бошқалар каби хусусиятлар қизиқиш уйғотиши мумкин.Молиявий, ҳуқуқий ва норасмий институтларнинг турли даражадаги ривожланиш даражасининг мавжудлиги омиллар бўлиши мумкин. бу иқтисодиётдаги репликатив мақолани қизиқарли қилиши мумкин.
Давлат бошқарувидаги тадқиқотлардан бири шундай номланади - Авторитаризм остида нотижорат сиёсатини ҳимоя қилиш (авторитар мамлакатлардаги нотижорат ташкилотларининг давлат сиёсатига таъсири). Мақолада таъкидланишича, бу борада кўплаб тадқиқотлар мавжуд
1 эллисон, "Академик нашриёт учун ривожланаётган стандартлар".
Нотижорат ва ноҳукумат ташкилотларнинг ғарб демократияларида давлат сиёсатига таъсири. Янгилик сифатида авторитар мамлакатларда, хусусан, Хитойда бундай тадқиқотлар ўтказилмаганлиги кўрсатилган. Яъни, тадқиқот учун контекст ёки янги муҳитнинг аҳамиятини таъкидлашда мамлакат номи эмас, балки сиёсий тизим кўрсатилади.
Репликатив тадқиқотлар бакалавриат ёки магистратура даражаси учун кўпроқ мос келади. Кўриб чиқиладиган журналда мақола чоп этишни истаган докторантлар ёки тадқиқотчилар репликатив тадқиқотлар натижалари фанга ҳисса қўшишини исботлашлари керак.
Ижтимоий фанларда мутлақо янги кашфиёт қилиш ёки мутлақо янги назария ёки қарашни таклиф қилиш жуда қийин. Ижтимоий фанлардаги турли фанлар олимларнинг илмий нашрлардаги муҳокамалари орқали кичик босқичларда ривожланади. Илмий нашрда ҳатто кичик бир янгиликни ўз ичига олган мақола ёки бобни нашр этиш - бу битта фан бўйича ёки бир нечта фанлар туташган жойда бундай муҳокамада қатнашиш. Бундай нашрлар ушбу интизомни ривожлантиради ва билим чегараларини кенгайтиради.
Юқоридагилардан келиб чиқадики, битта мавзуни ўрганишнинг биринчи босқичи унинг дастлабки ўрганилиши бўлиб, уни икки қисмга бўлиш мумкин: (1) таҳлилий маълумотларни, расмий ва бошқа материалларни ўқиш, экспертлар билан суҳбатлар ва (2) мавзуни кўриб чиқиш. Ушбу мавзу бўйича илмий адабиётлар.
Таҳлил ва оқ қоғозларни ўқиш ушбу соҳадаги терминология ва долзарб муаммоларни тушунишга ёрдам беради. Мутахассислар билан суҳбатлар ёки шунчаки суҳбатлар керакли адабиётларни яхшироқ тушунишга ва излашга ёрдам беради. Бу босқичда аллақачон
тадқиқотчи турли тушунчалар ёки ўзгарувчилар ўртасидаги муносабатни тушунишни ривожлантириши ва вақтинчалик фаразларни ишлаб чиқиши мумкин. Аммо саволлар/гипотезалар ва тадқиқот мақсадларини ишлаб чиқишдан олдин илмий адабиётларни кўриб чиқиш керак.
1.2. Илмий адабиёт шарҳи
“Адабиётлар роʻйхати” боʻлими беш-олтита номдан иборат боʻлган, ярми расмий ҳужжатлар боʻлган ижтимоий фанлар боʻйича илмий мақолаларни коʻрганман. Бундай иш ўз соҳасидаги аллақачон тўпланган билимлар билан жуда заиф алоқага эга ва шунга кўра, фан ва янгиликка қандайдир ҳисса қўшганлиги ҳақида гапириш қийин. Импорт факторли экспертлар томонидан текшириладиган журналларда мақолалар библиографияда бир неча оʻнлаб илмий мақолаларни оʻз ичига олади ва илмий боʻлмаган манбалар коʻпинча изоҳ сифатида келтирилади. Фойдаланилган адабиётларнинг кўплиги муаллифнинг ўз қарашларига эга эмаслигини ва ҳамма нарсани бошқа асарлардан олганлигини англатмайди. Аксинча, мавзу бўйича олдинги ишларни ўқиш плагиатдан қочиш ва ғилдиракни қайта ихтиро қилишдан қочишга ёрдам беради, чунки яхши адабиётни кўриб чиқиш бўлмаса. Ушбу бўлимда мен олдинги тадқиқот ишларини ўқиш ва самарали адабиётларни кўриб чиқиш бўйича тажриба алмашиш муҳимлигини таъкидламоқчиман, бу янги бошланувчи тадқиқотчи, айниқса инглиз тилини ўрта даражада биладиганлар учун вақтни тежаш имконини беради.
Нега ўқийсиз?
Адабиётларни кўриб чиқишга кўп вақт ажратишнинг учта асосий сабаби бор.
Биринчидан, ғилдиракни қайта ихтиро қилмаслик учун олдинги ёзувларни ўқиш керак. Илмий мақола ёки диссертатсия муаллифининг тадқиқоти ёки фанга қўшган ҳиссасини маъқуллаши қийин бўлади, агар асосий асарлар унинг таркибига кирса.танланган мавзу бўйича билимлар базаси. Мақолани импакт факторли журналларда чоп этишнинг энг қийин қисми адабиётда боʻшлиқни топиш ва таклиф этилаётган иш ушбу боʻшлиқни тоʻлдиришини исботлашдир. Семинарларимда талабаларга юқори таъсирли журнал мақолаларидан бир нечта мисоллар келтираман ва уларнинг барчасида биринчи ёки иккинчи жумладан сўнг дарҳол тадқиқот муаммоси бўйича илмий адабиётларнинг қисқача танқидий таҳлили бўлиб, камчиликларни кўрсатади. Бўшлиқнинг мавжудлиги қуйидаги сўзлар билан ифодаланади:
“Фалон асарлар мавжуд бўлишига қарамай, масаланинг бу томони етарлича ўрганилмаган”; "Фалон мавзудаги тадқиқотлар қарама-қарши натижаларга эришди ва кейинги ўрганишга эҳтиёж бор ..."; "Ушбу мавзу бўйича жуда кам тадқиқот" ва бошқалар.
Қисқача кўриб чиқиш ва бўшлиқни аниқлагандан сўнг, муаллифнинг ўрганилаётган муаммо бўйича илмий муҳокамага қўшган ҳиссаси кўрсатилади. Бу мавжуд билимлар базасида тадқиқотнинг эгаллаган ўрнини кўрсатиш учун зарур.
Баъзи ҳолларда ўрганилаётган мавзуни тушуниш ва фаразларни тўғри шакллантириш учун адабиётларни текшириш керак. Муайян фан ёки фан соҳаси қандай ривожланганлигини ва уни ўрганишга турли ёндашувлар палитрасини тушуниш тадқиқотчига назарий асосни аниқлашга ва гипотезаларни қуришга ёки саволларни шакллантиришга ёрдам беради.
Учинчидан, олимларнинг иш мавзусидаги ишлари тадқиқот учун тўғри воситаларни танлашга ёрдам беради. Олимлар турли усуллардан фойдаланган ҳолда саволларга жавоблар ёки гипотезаларни исботлаш / рад этишни қидирмоқдалар. Олдинги ишларни ўрганиш тадқиқотчига маълумотларни тўплаш, танлаб олиш ва маълумотларни таҳлил қилишнинг ўз усулларини танлашга ёрдам беради.
Нима ўқиш керак?
Елсевиер www.сcимагожр.cом маълумотлар базасида тақдим этган журналлар рўйхати ўттиз мингга яқин нашрларни ўз ичига олади. Ҳар бир журналда йилига қирққа яқин мақола чоп этилади деб ҳисобласак, уларнинг 1 миллион 200 мингдан ортиғи йилига чоп этилади.Бундай ахборот оқимида нашр ва асарларни тўғри танлаш муаммоси пайдо бўлади. Муайян соҳада фаол тадқиқот олиб бораётган олим ўзига керакли нашр ва мақолаларни бемалол топади. Илмий фаолиятни энди бошлаётганлар ёки тадқиқот соҳасини ўзгартираётган олимлар учун эса қандайдир мантиққа амал қилиш керак.
Биринчи даража - бу фанни умуман тушунишга ёрдам берадиган шарҳ мақолалари. Кўриб чиқиш мақолалари одатда ўз соҳасидаги мутахассислар томонидан ёзилади. Улар муайян мавзуни ўрганишга турлича ёндашувларни кўриб чиқадилар, олдинги ишларни танқидий таҳлил қиладилар ва келгусидаги тадқиқотлар учун тавсиялар берадилар. Яхши шарҳ мақоласи тадқиқотчига мавжуд ишнинг лабиринтида ҳаракат қилиш ва ўз йўналишини танлашга ёрдам беради. Бундай мақолада сиз турли хил назариялар ва ёндашувларнинг таҳлилини топишингиз ва тўғри танлашингиз мумкин. Тақриз мақолалари билан бир қаторда сиз етакчи университетларнинг докторлик диссертатсияларини ўқишингиз мумкин, уларда маълум бир мавзу бўйича адабиётларни кенг кўриб чиқиш мавжуд.
Иккинчи даража - бу муайян ҳодиса ёки ҳодисани ўрганишга ўз ёндашувлари ёки назарияларини таклиф қиладиган асосий муаллифларнинг мақолалари. Агар тадқиқотчи бирон бир назария ёки ёндашув ҳақида қарор қабул қилган бўлса, унда ушбу назариянинг асосий муаллифларини шарҳ мақоласининг библиографиясида топиш мумкин. Иккинчи даражали мақолаларни ўқиш тадқиқотчига маълум бир назариянинг асосий тахминлари ва постулатларини (тахминларини) ҳамда тушунчалар ўртасидаги боғлиқликни уларнинг гипотезаларини ишлаб чиқиш ва тадқиқот учун назарий асос яратиш мақсадида тушунишга ёрдам беради. Иккинчи даража асосан назарий ва контсептуал мақолалар, аммо эмпирик ишлар ҳам бўлиши мумкин.
Учинчи даража эмпирик мақолалар бўлиб, унда муаллифлар жуда оз ўзгаришлар билан мавжуд назарияларга асосланади. Муаллифлар мавжуд назарияларда баъзи янги омиллар/контсептсияларни таклиф қилишлари мумкин. Бундай мақолаларда сиз бундай саволларга жавоб топишингиз мумкин: Бошқалар ўз тадқиқотларини қандай режалаштиришган? Маълумотлар қандай тўпланган ва таҳлил қилинган? Натижалар қандай муҳокама қилинди?
Учинчи босқичда номзодлик диссертатсияларини ўқиш ҳам фойдалидир, чунки улар мақолаларга қараганда тадқиқот жараёнининг батафсил тавсифини беради.
1-даражали шарҳ мақолалари бошқа нашрлардан жуда фарқ қилади. Ва иккинчи ва учинчи даражали мақолалар ўртасида чегара чизиш қийинроқ. Аммо тадқиқотчи учун асосийси тўпланган тажриба ва билимларни маълум бир соҳада билиш ва ундан фойдалана олишдир.