Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti I. M. Haydarov, M. M. Askarov

Darsning o‘quv maqsadi: 
Talabalarga xalqaro reyting va indeks nima 
ekanligini, O‘zbekistonning ulardagi pozitsiyasi qanday ekanligini tushuntirish. 
Tayanch iboralar: 
xalqaro reyting, xalqaro indeks, World Economic Forum, 
World Bank, International Monetary Fund, UN, Transparency International. 
1.
Xalqaro reyting va indekslar tushunchasi
. 
Hozirgi kunda hayotning har bir jabhasida yangilik va bunyodkorlik ishlari jadal 
sur’atlarda davom etmoqda. Tabiiyki, bunday yangilanishlar natijasi nafaqat xalqimiz 
hayotida, balki nufuzli xalqaro reyting va indekslar ko‘rsatkichlarida ham o‘z 
ifodasini topayotir. 
Aytish mumkinki, xalqaro reyting va indekslar har bir mamlakatning rivojlanish 
jarayonini o‘zida namoyon etib, davlat boshqaruvi sifati, aholining turmush darajasi, 
inson huquqlari muhofazasi, tadbirkorlik faoliyati va xorijiy investorlar uchun qulay 
muhit, barqaror iqtisodiy o‘sish va raqobatbardoshlik kabi muhim jihatlarning 
ko‘zgusidir. Bu jihatlar mamlakatimizdagi islohotlar mohiyatida ham mujassam. 
Bularning barchasi inson qadrini ulug‘lashga, odamlarning hayotdan rozi va mamnun 
bo‘lib yashashini ta'minlashga xizmat qilishi bilan yanada teran mazmun kasb etadi. 
Xalqaro reyting va indekslar dunyodagi institutsional muhitning sifatini 
baholashda iqtisodiy rivojlanishning asosiy sharti sifatida jahon hamjamiyati 
tomonidan qabul qilingan vositadir
. Ular nafaqat ekspertlar, balki davlatlar 
darajasida ham islohotlar va ijtimoiy-iqtisodiy siyosat mezoni sifatida qo‘llanib 
kelinadi. 
Aholi turmush darajasini oshirish, davlat organlarining xalq manfaatlari uchun 
xizmat qilishida davlat siyosatidagi ustuvorligini ta’minlash hamda mamlakatga kirib 
kelayotgan investitsiyalar oqimini jadallashtirish va investor mulkini davlat 
tomonidan himoya qilish kabi mamlakatda turli sohalarda amalga oshirilayotgan tub 
o‘zgarishlarni dunyo hamjamiyatiga namoyon etish maqsadida turli sohalar bo‘yicha 
xalqaro tashkilotlar tomonidan tuziladigan xalqaro reyting va indekslar muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
Ko‘rsatkichlari bo‘yicha yuqori baholangan har qanday xalqaro reytinglar 
samarasi sifatida ishbilarmonlardan tortib dunyo aholisi barcha qatlamining e’tibori 
Shu mamlakatga qaratiladi: investitsion muhit, turizm, xizmat ko‘rsatish sohasi 
rivojlanadi, buning natijasida aholining turmush darajasi va farovonligi yaxshilanadi. 
Xalqaro reyting va indekslarni faoliyat yo‘nalishiga qarab ijtimoiy-iqtisodiy va 
siyosiy-huquqiy sohalarga ajratish mumkin. Bunda iqtisodiyot, ishbilarmonlik, 
byudjet, sanoat, investitsiya va barqaror rivojlanish maqsadlarini ijtimoiy-iqtisodiy 

---

236 
sohaga, huquq, korrupsiya, demokratiya hamda boshqaruv sifatini siyosiy-huquqiy 
sohalarga kiritish maqsadga muvofiqdir. 
Indeksni tuzuvchi xalqaro tashkilotlar tegishli davrlar bo‘yicha davlat organlari 
tomonidan e’lon qilingan ochiq ma’lumotlar hamda turli xalqaro tashkilotlarning 
(