Toshkent davlat sharqshunoslik instituti xorijiy mamlakatlar iqtisodi va mamlakatshunoslik

 

3.1.2. Diagramma. 

2000-2012 yillarda Yaponiya tashqi qarzi

33

 

  

                                                           

33

 http://www.tradingeconomics.com/japan/government-debt-to-gdp 

YaIMga nisbatan foizda 

---

- 55 - 

 

Moliyaviy  inqiroz  Yaponiya  korporatsiyalari  faoliyatiga  jiddiy  ta’sir 

ko’rsatdi.  Tayota,  Nissan,  Mitsubishi,  Sony  kabi  kompaniyalar  eksport  bozori 

keskin qisqardi. Yaponiyalik ekspertlarning fikriga ko’ra shu vaqtgacha yuz bergan 

inqirozlarga bitta sabab bitta oqibat bog’liqligida baho berilgan bo’lsa, bu inqiroz 

juda ko’p sabablar va juda ko’p oqibatlarga olib keldi. 

Yaponiya korporatsiyalari birinchi galda hududiy diversifikatsiya olib bordi. 

Ishlab  chiqarishni  rivojlangan  mamlakatlardan  rivojlanayotgan  mamlakatlarga 

ko’chirdi. Jumladan geografik jihatdan eng qulay bo’lgan mamlakat Xitoyga yirik 

ishlab  chiqarishni  joylashtirdi,  lekin  ularning  tarmoq  tarkibi  o’zgardi.  Bu  yerda 

ko’proq  resurslarni  qayta  ishlovchi  korxonalar  joylashdi.  AQSHdagi  ba’zi 

korxonalar  Meksikaga  ko’chirildi.  Bundan  tashqari  Malayziya,  Indoneziya, 

Tailand,  Rossiya  va  boshqa  MDH  mamalakatlariga  o’z  avtivlarini  ko’chirdilar. 

MDH  mamlakatlarida  ko’proq  resursga  tayanadigan  ishlab  chiqarish  joylashgan 

bo’lsa, Hindiston, Braziliya, Meksikada yuqori texnologik sohalar joylashdi.  

Umuman olganda, yuqorida qayd etilgan muammolarga qaramay, Yaponiya 

iqtisodiyotining rivojlanish darajasi bo’yicha dunyoda ikkinchi o’rinda qolmoqda, 

xalqaro  standartlar  bo’yicha  ishsizlik  darajasi  ham  past,  garchi  u  Yaponiya 

sharoitlarida nomaqbul hisoblangan darajaga ko’tarilgan bo’lsada.  

2011 yil mart oyidagi zilzila va undan keyin ro’y bergan tsunamidan so’ng  

mamlakatni tiklash 10 dan 15 trln yen(184 mlrd dollar) gacha mablag’ talab  etadi. 

Xarajatlarini qoplash uchun mamlakat obligatsiyalar chiqarishi kerak bo’ladi, lekin 

keyinchalik  uning qoplanishi  kerakligi  haqida  unutmaslik  joiz. Yaponiya  Primyer 

Ministri Naoto Kan “Zilziladan so’ng tiklash uchun obligatsiyalar chiqarish haqida 

gapirgan  kishilar  yodimda.  Lekin  biz      pulni  qanday  qaytarib  berishni    mulohaza 

qilmasdan  turib,  pulni  qarzga  olmasligimiz  kerak.  Agar  biz  mamlakatni  tiklash 

uchun obligatsiyalar chiqarsak, qancha vaqtdan so’ng pulni qaytara olishimizni hal 

etishimiz  lozim”,  -  deb  e’lon  qildi.  Aprel  oxirida  yangi  iqtisodiy  va  ijtimoiy 

choralar boshlanishi va ularni ko’rib chiqish zarurligini e’lon qildi. Bunda 11-mart 

kuni  yuz  bergan  vayronkor  zilzila  oqibatlari  natijasida  mamlakat  hayotidagi 

o’zgarishlar  inobatga  olinishi  kerak  edi.  Yuqoridagi  kurs    mamlakatni  tezkor 

---

- 56 - 

 

tiklanishiga,  iqtisodiyot  va  ijtimoiy  xayot  rivojlanishidagi  jiddiy  o’zgarishlarga, 

shuningdek  mamlakatning  atom  energetika  strategiyasini  izchil  qayta  ko’rib 

chiqishga ishora etadi. Mo’ljallangan rejani amalga oshirishning aniq yo’nalishlari 

iyun  oyida  qabul  qilinadi.  Reja  zilzilaning    oqbatlari  bilan  bog’liq    ijtimoiy    va 

moliyaviy  ta’minot  shunigndek  davlat  strategiyasining  yangi  loyihasini  ko’rib 

chiqadi.  Xususan  bu  yilning  iyun  oyida  yagona  ijtimoiy  va  soliq  reformalar 

yo’nalishlari  tasdiqlanishi  kutilmoqda,  bu  keyingi      3  yillikda  amalga  oshiriladi. 

Reformalar  davlatning  tiklanish  yo’nalishlari  shuningek  moliyaviy  qo’llab 

quvvatlashni ta’minlashga imkon yaratadi. 

Yaponiya  Moliya  Vazirligi  ma’lumotiga  qaraganda  (10.08.2010)  2010 

yilning avgust oyida Yaponiyaning davlat qarzi 904 trln. yen (10,5 trln.$)ni tashkil 

qilib, rekord darajaga  yetdi. Bunda birinchi  marotaba 900 trln. yendan ham oshib 

ketdi. Yaponiyaning sof qarzi Gretsiyanikidek YaIMning sal kam 120% ini tashkil 

qiladi.  Byudjet  difitsiti  esa  avvalgidek  yildan-yilga  ko’tarilib  bormoqda. 

Mamlakatning  kredit  salohiyati  yana  va  yana  tushib  bormoqda.  20%  dan  oshiq 

yillik  harajat  qarz  foizlarini  to’lash  va  qayta  moliyalashtirish  harajatlariga  to’g’ri 

kelmoqda.