|
14
Rossiyada tarjima tarixini yaratish yuzasidap birinchi qadam qo‘yildi — «Rus yozuvchilari tarjima
haqida. XVIII—XX asrlar» (1960) kitobi nashrdan chiqdi. Lenpngradda adabiy-estetik problemalarga
bagishlangan, Moskvada struktural-lingvistika planida yozilgan nazariy tadqiqotlar yuzaga keldi. Bu azaliy
tarjima markazlaridan tashqari, Kievda 1958 yili rus tilida M. Rilskiyning «Bir slavyan tilidan ruschaga
badiiy tarjima», ukrain tilida O. Kundzichning til va tarjima problemalariga oid maqolalar to‘plami e’lon
qilindi ( bu asar «So‘z va obraz» nomida 1973 yili to‘ldirilib Moskvada rus tilida chiqdi). Tibilisida G. R.
Gachschiladzening «Realistik tarjima problemalari» nomli monografiyasi (1959 yili gruzin tilida, 1964 yili
— ruschada) nashrdan chiqdi. Ittifoqning boshqa shaharlarida ham tarjimani nazariy o‘rganish kuchaydi.
Masalan, 1955 yili Bokuda ozarbayjon tilida Jumshud Azimovning «Tarjima prinsiplari», 1962 yili S.
Taljonovning qozoq tilida «Badiiy tarjimaning asosiy problemalari», 1965 yilda Yerevanda Levon
Mirtchyanning «She’rlar va tarjimalar», 1978 yilda shu avtorning Moskvada «Jonajon va qadrdon» nomli
maqolalar to‘plamlari bosilib chiqdi.
Bu borada O’zbekiston olimlarining tajribasi alohida diqqatga sazovor O’zbekiston Markaziy
Komitetining badiiy tarjima ishlarini tubdan yaxshilash haqida 1965 yili chiqargan qaroridan keyin badiiy
ijodning bu sohasida ancha sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. O’zbek adabiyotidan qilingan tarjimalar miqyosi
ham kengaydi. O’zbekiston markasi bilan chiqayotgan kitoblarni jahonning 97 mamlakatida, shu jumladan,
Angliya, AQSh, GFR, Fransiya, Italiya, Kanada, Eron, Turkiya, Pokiston, Hindiston va boshqa davlatlarda
o‘z ona tillarida o‘qimoqdalar. Mavjud tarjimalarni ilmiy tadqiq qilish ishi respublikada juda yaxshi yo‘lga
qo‘yilgan. Oxirgi ma’lumotlarga qaraganda, bu yerda ellikka yaqin tadqiqotchi tarjima problemalari bilan
band. Ularning o‘ttizdan ortig’i ilmiy darajaga ega. Respublikada qisqa muddat ichida yirik ilmiy asarlar
bunyod etkldi. Jumaniyoz Sharipovning «O’zbekistopda tarjima tarixidan» (1965), «Badiiy tarjimalar va
mohir tarjimonlar» (1972), G‘aybulla Salomovning «Til va tarjima» (1966), «Tarjima nazariyasiga kirish»
(1978), G. G‘afurovaning «O’zbekistonda tarjima taraqqiyoti» (1973), Z. Umarbekovaning «Lermontov va
o‘zbek she’ikyati» (1973), Q. Musaevning «Badiiy tarjima va nutq madaniyati» (1976) kitoblari,
shuningdek, G‘. Salomov, N. Komilov, Z. Salimova, Q. Jo‘raev, N. Otajonovlar yaratgan «Tarjimon
mahorati» (1979) monografiyasi, A. Klimenkoning «Do‘stlik ramzi» (1974), K. Jo‘raevning «Tarjima —
san’at» (1975), N. Otajonovning «Badiiy tarjima va ilmiy sharh» (1978) risolalari, respublika va Ittifoq
matbuotida e’lon qilingan bir necha salmoqdor maqolalar fikrimizni quvvatlaydi. A. S. Pushkin nomidagi Til
va adabiyot ilmiy-tadqiqot institutining adabiy aloqalar va badiiy tarjima nazariyasi sektori «Badiiy tarjima
— do‘stlik quroli» (1974), «Badiiy tarjimaning aktual masalalari» (1977) mavzuida, M Ulug’bek nomidagi
O’zbekiston milliy universitetining tarjima nazariyasi kafedrasi esa rus va o‘zbek tillarida «Tarjima
nazariyasi masalalari» (1977) to‘plamlarini nashrdan chiqardilar. G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va
san’at nashriyoti muntazam chop etayotgan «Tarjima san’ati» maqolalar to‘plami Butunittifoq miqyosida
tanilib bormoqda, bu adabiy-tanqidiy minbar, ilmiy nashr O’zbekistondagi yirik tarjimon va
tarjimashunoslar, yosh tadqiqotchilar, o‘zbek adabiyotining chet eldagi va Markaziy Osiyoning boshqa
shaharlaridagi jonkuyarlarini birlashtirib, ulkan xayrli ishni amalga oshirmoqda. Qisqasi, tarjimani ilmiy
tomondan o‘rganish masalasiga bu yerda katta ahamiyat berilmoqda.
Bizning Ozarbayjon respublikamizda ham katta tarjimachilik amaliyotining ilmiy negizlarini yara-tish
ishiga jiddiy e’tibor berilayotir. «Badiiy tarjima sohasidagi nazariy tafakkur ildizlari uzoq o‘tmishga borib
qadalsa ham, Ozarbayjonda tarjimashunoslik muntazam fan sifatida faqat so‘nggi 20 yil ichida taraqqiy eta
boshladi» (J. Mamedov). Bu borada Yu. A. Xudabashev, Yu. Graninning «Literaturnmy Azerbaydjan»
jurnalida chiqqan «Badiiy tarjima problemalari» (1940, 12-son, 1941, 1-son) va M. A. Da-dashzoda (Mamed
Orifiy)ning ham o‘sha nomdagi (1954, 8-son), M. Rafiliyning «Drujba narodov» jurnalida bosilgan (1959, 4-
son) «Badiiy tarjima madaniyati» degan maqolalari ancha yaxshi taassurot qoldiradi. J. A. Azimovning
«Tarjima prinsiplari» nomli kitobi, F. G. Valixonovaning «Samad Vurg‘un poeziyasi rus tilida» degan 1965
yili Moskvada yoqlangan dissertatsiyasi (bu tadqiqot 1967. yilda Bokuda «Samad Vurg‘un she’riyatining
ruscha tarjimalari» nomi ostida chop etildi), M. M. Poshayeva (1964), A. I. Kozimov (1967), B. G.
Huseynov (1967), A. A. Rizaev (1969), T. A. Abbosquliev (1971), H. H. Bayramov (1971), O. K.
Boboyevlarning (1972) dissertatsiyalari rsspublikamizda tarjimashunoslik fani muayyan yutuqlarni qo‘lga
kiritayotganiga dalil bo‘la oladi.
Tarjma haqidagi mavjud nazariy adabiyotlar nimani tarjima qilish mumkinu, nimani o‘girish amri-
mahol degan muammoni tahlil qilishga bagishlanadi.
Tarjima ilmiy tadqiq qilish mumkinligiga ko‘p mutaxassislar hamon ishonmay keladilar, ular
o‘zlarining umidsizligini ko‘proq tarjimachilikning xususiyatlarini ro‘kach qilish bilan niqoblashga
intiladilar. «Nazariyani «san’atning alohnda turi bo‘lgan tarjima» qiziqtirishi kerak»,— deb uqtiradi rus
klassik va sovet adabiyotidan nemis tiliga tarjimalar muallifi, GDR San’at akademiyasining a’zosi Alfred
Kurella. «Mening biz yaratayotgan «tarjima nazariyasi»ga unchalik ishongim kelmaydi. Ishqilib, keyin
Tarjimashunoslik
Do'stlaringiz bilan baham: | 
