Toshkent davlat sharqshunoslik instituti ―Sharq tillarini o‗qitish metodikasi va pedagogika‖ kafedrasi

odatlantirish  (o‗rgatish,  mashq  qildirish),  bolalarning  kundalik  xayoti  rejimi,  ibrat 
(namuna,  o‗rnak)  ko‗rsatish,  maslaxat  berish,  o‗git-nasixat,  undash,  ko‗ndirish,  iltimos 
qilish, yolborish, tilak-istak bildirish, ma‘qullash, maqtash, raxmat  aytish, duo qilish, oq 
yo‗l  tilash,  taqiq  qilish,  man  etish,  ta‘na,  gina,  (o‗pka)  qilish,  qoralash,  olloxdan 
qo‗rqishga  undash,  tanbex  berish,  uzr  so‗rash,  majbur  qilish,  masxara-mazax  qilish, 
zaxarxandalik,  ayblash,  uyaltirish,  koyish,  qarg‗ash,  qo‗rqitish,  nafrat  bildirish,  aybiga 
iqror  qildirish,  ont-qasam  ichirish,  la‘natlash,  so‗kish,  urish-kaltaklash;  jamoa  xukmiga 
xavola qilish kabi usullar tarbiyada qo‗l kelganligi ta‘kidlanadi. 
Shu  bilan  birga,  bolalar  yashab  turgan  muxitdagi  yashash  tarzi  ular  tarbiyasiga  katta  ta‘sir 
o‗tkazgan.  Jumladan,  mexnat  jarayoni,  turli  shakldagi  qasharlar,  bolalar  o‗yini;  bolalar  ijodi, 
choyxona  gurungi,  xalfana,  tuy  marosimlari  —  aqiqa,  beshik  to‗yi,  sunnat  to‗yi,  nikox  tuyi, 
sayillar  -  dala  sayli,  gul  sayli,  qovun  sayli,  yig‗in-tomosha,  tug‗ilgan  kunni  nishonlash,  yigit 
bazmi,  qiz  majlisi,  istiroxat  bog‗larida  bo‗lish,  ommaviy  yig‗in  xamda  tomoshalarga  qatnashish 
(va xokazolar) tarbiyaviy vosita sifatida xizmat qilib kelgan. 
Ayni  vaqtda  tarbiya  mazmunining  ko‗p  qirraliligi  va  kengligi  tufayli  tarbiya  usullari  xam 
xilma-xil  bo‗lib,  muayyan  sharoitda  ulardan  qaysibirini  tanlash  va  qo‗llash  o‗qituvchi  bilan 
o‗quvchi o‗rtasida vujudga kelgan munosabatlarga, tarbiyaning qaysi soxasi xal qilinayotganligiga 
(o‗quvchilarda burchga munosabat, ota-ona, kattalarga xurmat, odob qoidalariga rioya qilish, savob 
va gunox ishlar,  xushxulqlik  xamda  badxulqlik  xaqida),  ayni  vaqtda  vujudga  kelgan  vaziyatga 
bog‗liqsir. 
Tarbiya  usuli  xam  ta‘lim  usuli  kabi  yolg‗iz  o‗qituvchi  va  tarbiyachilar  faoliyatinigina 
emas,  balki  o‗quvchilarning  faol  ishtirokini  xam  o‗z  ichiga  oladi.  Bolalarning  yoshi  ulg‗aygan 
sari  ularning  tarbiya  jarayonidagi  faolligi  va  mustaqilligi  osha  boradi,  ular  tarbiyachilar 
raxbarligida va o‗z tashabbuslari, intilish va istaklari bilan yangi-yangi axloqiy fazilatlar orttirib, 
mukammallashtirib boradilar. 
O‗qituvchi  qo‗llayotgan  usul  va  vositalar  ta‘sirida  bolaning  ongida  va  xulqida  xam  o‗z 
shaxsini  o‗zgartirish  istagi  vujudga  keladi.  Bola  o‗zini-o‗zitarbiyalamasa,  aql-farosatiniishga 
solmasa,  tarbiyadan  ko‗zlangan  natijaga  erishib  bo‗lmaydi.  Xar  bir  bola  o‗zining  xulq-atvoriga 
talabchan  bo‗lishiva  o‗zida  eng  yaxshy  insoniy  fazilatlarning  tarkib  topishi  uchun  astoydil 
tirishmog‗i  lozim.  O‗qituvchi  va  tarbiyachilar  bolalarni  kichik  yoshdan  boshlab  o‗zini  o‗zi 
eplash,  tuta  bilish,  odamlar  bilan  qay  yo‗sinda  muomala  qilish,  rost  so‗zlash,kattalarga 
xurmatda  bo‗lish,  o‗zidan  kichiklarga  mexribonlik  ko‗rsatish  kabilarga  o‗rgatib,  odatlantirib 
borishlari lozim. Umuman, o‗zini o‗zi tarbiyalash axloqiy barkamollikka ishtiyoq tug‗dirishdir. 
O‗z-O‗zini  tarbiyalash  bolaning  doimiy  ishibo‗lmog‗i  va  uzluksiz  davom  etmog‗i 
zarur.  Chunki  xaqiqiy  tarbiya  bolani  o‗z  kuchi,  layoqatlari  va  qobiliyatiniishga  solishga  undaydi, 
uning  ideallarini,  shaxsiy  muloxazalarini,  e‘tiqodini  tarkib  toptiradi.  Natijada  bola  shaxsini  xar 
tomonlama rivojlantirishga qaratilgan tarbiyaviy jarayon o‗z-o‗zini tarbiyalash jarayoniga aylanadi.