Toshkent davlat sharqshunoslik instituti ―Sharq tillarini o‗qitish metodikasi va pedagogika‖ kafedrasi

tavsifnomalari. 
Tadqiqotlar  predmetlarni  o‗zlashtira  olmaydigan  o‗quvchilar  orasida  psixik 
rivojlanishi  ortda  qolgan,  yaqqol  ifodalanmaydigan  sensorli,  intellektual,  nutqiy  buzilishlarga 

---

ega  bolalar  mavjudligi,  buning  sababi  markaziy  nerv  tizimi  shikastlanishining  asorati,  minimal 
miya diafunksiyalari ekaniligini ko‗rsatadi. Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalar predmetlarni 
o‗zlashtira olmaydigan o‗quvchilarning taxminan 50 foizini tashkil etadi. 
PROQni bolalar rivojlanishini ko‗rsatuvchi anomaliya sifatida o‗rganish XX asrning 50-
yillarning oxirida boshlanib, 60-70-yillarda keng ommalashdi. 
Tadqiqotchilar  (G.B.Shoumarov,  K.S.Lebedinskaya)  PROQning  quyidagi  to‗rt  variantini 
keltiradilar: 
1) konstitusional kelib chiqish; 
2) somatogen kelib chiqish; 
3) psixogen kelib chiqish; 
4) serebral–organik kelib chiqish. 
Psixik rivojlanishi ortda qolgan maktabga borayotgan bolalar o‗ziga xos xususiyatlarga 
ega bo‗ladilar. Ular maktabda o‗qishga to‗la tayyor emaslar, ularda maktabda o‗qish uchun zarur 
bo‗lgan  ko‗nikma  va  malakalar  shakllanmagan,  dastur  talablarini  o‗zlashtirish  uchun  layoqati 
yetarli  emas.  Ular  maxsus  yordamsiz  hisoblash,  o‗qish  va  yozishni,  shuningdek,  maktabdagi 
tartibni  o‗rgana  olmaydilar.  Faoliyatlarni  tashkil  etishda  qiyinchilikni  his  etadilar.  Ularda  ruhiy 
toliqish  kuzatilib,  tez  charchash,  ish  bajarish  qobiliyatining  pasayishi,  boshlagan  ishini 
bajarmaslik kabi holatlar kuzatiladi. Ko‗pincha boshlari og‗riydi. 
Psixik  rivojlanishi  ortda  qolgan  bolalarning  xulqi  ham  o‗ziga  xos.  Maktabda  ular 
o‗zlarini  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  kabi  tutishadi.  Ularda  o‗qishga  nisbatan  qiziqish  yo‗q 
yoki  juda  past  bo‗liB,  maktabga  nisbatan  ijobiy  munosabat  kuzatilmaydi.  O‗yin  ular  uchun 
asosiy faoliyat bo‗lib qoladi. 
PROQli  bolalarni  ko‗pincha  aqli  zaif  deb  hisoblab  xato  qiladilar.  Ularni  o‗zaro 
farqlashda ayrim omillar qo‗l keladi. Chunonchi, PROQ bolalarda oddiy bilimlarni o‗zlashtirish, 
hisoblash  ko‗nikmalarini  egallab  olishda  qiyinchilik  ko‗zga  tashlanishi  bilan  birga  she‘r  yoki 
ertaklarni eslab qolish qobiliyati va idrok etish faolligi ancha yuqori bo‗ladi. Bunday xususiyatlar 
aqli zaif bolalarda kuzatilmaydi.  
Ko‗pchilik  hollarda  PROQ  (ZPR)  o‗quvchilar  ommaviy  umumiy  o‗rta  ta‘lim 
maktablarida o‗qitiladilar. Ular bilan individual korreksion ishlar olib borilmaydi, shu bois ular 
amalda  o‗quv  jarayonidan  chetda  qoladilar  va  predmetlarni  o‗zlashtira  olmaydigan  o‗quvchilar 
qatoriga  kiritiladilar.  Ular  maxsus  tashkil  etiluvchi  korreksion-rivojlantiruvchi  ta‘limga 
muhtojlar. Ularga alohida e‘tibor ko‗rsatish talab etiladi.