Toshkent davlat sharqshunoslik instituti ―Sharq tillarini o‗qitish metodikasi va pedagogika‖ kafedrasi

5.Rivojlanishidagi nuqsonlarni klassifikatsiyalash,  
ularning sabablari va omillari. 
Olib  borilgan  tadqiqotning  ko‗rsatishicha,  rivojlanishida  nuqsoni  bo‗lgan  bolalarning 
soni ko‗p bo‗lib, ayni vaqtda yanada oshib bormoqda.  
«Anomaliya»  tushunchasi  yunonchadan  tarjima  qilinganda  me‘yordan,  umumiy 
qonuniyatlardan chetlanish, noto‗g‗ri rivojlanishni anglatadi. 
Rivojlanishida  muammolari  bo‗lgan  bolalarda 
jismoniy  yoki  psixik  kamchiliklar 
(nuqsonlar)
  bo‗ladi,  ular  bolalarning  umumiy  rivojlanishida  chetlanishlarning  sodir  bo‗lishiga 
sabab  bo‗ladi.  Nuqsonning  xususiyati,  paydo  bo‗lishiga  qarab  ayrim  kamchiliklarni  to‗la 
yo‗qotish,  ayrimlarini  esa  tuzatish,    uchinchi  xillarining  o‗rnini  to‗ldirish  mumkin.  Anomal 
bolaning rivojlanishida uni o‗qitish va tarbiyalash asosiy muammo hisoblanadi.  

---

Ayni vaqtda rivojlanishidagi chetlanishlarning klassifikatsiyasi bo‗yicha yagona qarash 
mavjud emas.  
M.A.Vlasova va M.S.Pevznerlar anomal bolalarning quyidagi guruhlari ko‗rsatadilar: 
1.  Sensor  xislati  yetishmaydigan  (noraso)  bolalar  (eshitish,  ko‗rish,  nutqi  qobiliyatlari, 
tayanch-harakat apparat va sensomotorikasining funksiyasi buzilgan). 
2. Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalar. 
3. Astenik yoki reaktiv holati hamda nizoli tashvishlanishga ega bo‗lgan bolalar. 
4. Psixopatik xulqli bolalar (xulqning emotsional buzilishi). 
5. Aqli zaif bolalar (debillik, imbesillik, idiotiya darajasidagi oligofrenlar). 
6.  Psixik  kasallikning  boshlang‗ich  ko‗rinishi  (shizofreniya,  epilepsiya,  isteriya  va 
boshqalar) namoyon bo‗ladigan bolalar. 
O.N.Usanova anomal bolalarni quyidagi guruhlarga ajratishni taklif etadi
1
:  
           1.Organik buzilishlar sababli rivojlanishida chetlanish bo‗lgan bolalar. 
           2.Funksional yetuk emasligi sababli rivojlanishida kamchilik bo‗lgan bolalar. 
           3.Psixik deprivatsiyalar asosida rivojlanishida kamchiliklar bo‗lgan bolalar.  
Defektolog  V.S.Raxmanova  rivojlanishida  nuqsonlar  bo‗lgan  bolalarni  quyidagicha  guruhlarga 
ajratishni taklif etadi
2
: 
1.Intellektual  buzilishga  ega  bolalar  (aqli  zaif  va  psixik  rivojlanishidan  ortda  qolgan 
bolalar). 
2.Nutqi buzilgan bolalar. 
3.Sensorli nuqsonlarga ega bolalar (ko‗rish va eshitish qobiliyatlari buzilgan) 
4.Tayanch-harakatli apparati buzilgan bolalar. 
5.Rivojlanishida kompleks buzilish bo‗lgan bolalar. 
Anomal bolalarda nutqiy qobiliyatning buzilishi umumiy qonuniyat hisoblanadi.  
Bolaga korreksion ta‘sir ko‗rsatishning samaradorligi mavjud nuqson xususiyati, ayrim 
psixik    jarayon  yoki  funksiyalarining  buzilganlik  darajasi,  bolaning  yoshi,  nuqsonlar  o‗rnini 
to‗ldirishga  imkon  beruvchi  qobiliyati,  tibbiy-pedagogik  ta‘sir  ko‗rsatish,  bola  yashayotgan 
muhit  hamda  uni  tarbiya  sharoitlarining  mavjud  ahvoli  va  boshqa  omillarga  bog‗liq.  Anomal 
bolalarning  ma‘lum  guruhi  faqat  psixologik-pedagogik  ta‘sirga  muhtoj  bo‗lsalar,  boshqa 
guruhlari  ularga  esa  davolash–sog‗lomlashtirish  tadbirlarining  amalga  oshirilishini  talab  etadi. 
Rivojlanishdagi  nuqsonlarning  barvaqt  diagnostika  qilinishi  ma‘lum  muvaffaqiyatlarga 
erishishning garovidir.