15
2.
Nallino C.A Raccolta di scritti editi et inediti, vol.5. Astrologia, astronomia, geografia. Roma, 1944, p.238-
240
50
Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish joizki, bitiruv-malakaviy ishimda Ahmad al-
Farg’oniyning shaxsiyati, ijodi, tabiiy ilmiy qarashlari va ularning falsafiy tahlilini
tadqiq etar ekanman, uning ulug’ nomini xalqimizga yaqindan tanitish, amalga
oshirgan ishlari, yutuqlari bilan faxrlanishimiz lozim. Al-Farg’oniy kabi buyuk
bobokalonlarimizning nomlarini va asarlarini tiklashimiz milliy qadriyatlarimizni
anglashda, o’zligimizni idrok etishimizda ibratli saboq bo’ladi. Bu esa, o’z
navbatida,
xalqaro
hamjamiyatda
o’zimizning
munosib
mavqeimizni
egallashimizda muhim o’rin tutadi.
O’ylaymanki, yuqorida keltirilgan ma’lumotlarning o’ziyoq mashhur al-
Farg’oniyning haqiqatdan ham fan va madaniyat tarixida chuqur iz qoldirgan
buyuk olim ekanligini ko’rsatadi. Ilk o’rta asrlarda hali ko’p mamlakatlar va
xalqlar qoloqlik va g’aflat uyqusida yotgan bir paytda, bu olimning ilmlarning
yuksak cho’qqilariga va avvalo dunyo miqyosida ilm shuhratiga erisha olgani
kishini hayratda qoldiradi.
Ahmad al-Farg’oniy birinchilar qatorida osmonning sfera shaklida ekanligi,
undagi harakatlar aylanma ekanligini aniqlaganiga qoyil qolish mumkin, chunki
o’sha davrda hozirgidek texnika rivojlanmaganini hisobga olish lozim.
Bitiruv-malakaviy ishimda Al-Farg’oniyning misolida biz Vatanimizning
o’tmish tarixi va madaniyatiga, uning tabiiy va ilmiy qarashlarining falsafiy
jihatlari, hamda tabiatshunoslik falsafasiga qo’shgan hissasi haqidagi qarashlariga
nazar tashladim. Dunyoga al-Farg’oniy va al-Xorazmiy, Beruniy va Ulug’beklarni
bergan bu Vatan qadimgi boy va buyuk madaniyatga ega bo’lganligiga yana bir
bor guvoh bo’ldim.
Ahmad al-Farg’oniy tabiatshunoslik falsafasiga katta hissa qo’shganligi,
uning rivojlanishiga o’z bilimlari bilan hissa qo’shib boyitganiga ushbu bitiruv-
malakaviy ishimni yozishda bunga yana bir bora amin bo’ldim.
Bilishimcha, Ahmad al-Farg’oniy ko’plab qomusiy asarlar muallifi ekanligi
tarixiy manbalarda qayd etilgan. Biroq uning ba’zi ishlari bizgacha yetib kelmagan.
51
Shunga qaramasdan, mavjud asarlarning o’zi ham olimning yirik ilmiy
salohiyatidan darak beradi. Olim o’zining falakiyot ilmiga oid asarlari bilan
nafaqat Sharqda, balki G’arbda ham astronomiya maktabining shakllanish
jarayoniga katta ta’sir ko’rsatganiga guvoh bo’ldim. Uning osmon jismlari
harakatlariga bag’ishlangan risolalaridan ta’lim olgan G’arblik olimlar keyinchalik
astronomiya sohasida katta kashfiyotlar qili, olamshumul nazariyalar yaratishgan.
Bitiruv-malakaviy ishimda Ahmad al-Farg’oniyning hayoti ijodi, u yashagan
davr va muhit, shuningdek uning tabiiy va ilmiy qarashlari, ularning falsafiy tahlili,
tabiatshunoslik falsafasiga qo’shgan hissasi bilan yetarli darajada tanishdim va
xulosalar chiqardim. Kelajakda menga hayot saboqlarini yengishda yordam beradi.
Agar yana menga al-Farg’oniy mavzusida ish topshirilsa hech ikkilanmasdan,
ushbu mavzuni tanlardim.
52
Foydalangan adabiyotlar:
Kitob va monografiyalar:
1.
Islom Karimov “Milliy davlatchilik, istiqlol mafkurasi va huquqiy
madaniyat to’g’risida” T; “O’zbekiston”. 1999 yil
2.
Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar, III jild, 189-190-betlar.
3.
Abu Rayhon Beruniy. Hindiston, - T.: Fan, 1965.
4.
Abu Rayhon Beruniy. Geodeziya. – T.: Fan, 1966(rus tilida)
5.
Abu Rayhon Beruniy. Mineralogiya. – T.: Fan, 1967.
6.
Abu Rayhon Beruniy. Qonuni Mas’udiy. 1-5 maqolalar. Tarjimon
A.Rasulov. maxsus muharrirA.Ahmedov. izohlarni A.Ahmedov va A.Rasulov
tuzgan. Tanlangan asarlar, V jild, birinchi kitob. – Toshkent, 1973.281-bet.
7.
Abu Rayhon Beruniy. Turarjoylar(orasidagi) masofalarni aniqlash
uchun manzillarning chegaralarini belgilash(Geodeziya) muqaddima, tarjima va
izohlar muallifi Ashraf Ahmedov. Tanlangan asarlar, III jild. Toshkent, 1982, 61-
62betlar.
8.
Ashraf Ahmedov “Ahmad al-Farg’oniy” Markaziy Osiyo tadqiqotlar
institute – Toshkent. O’zbekiston milliy ensiklopediyasi 1998 yil
9.
Aziz Qayumov “Ahmad al-Farg’oniy” - Toshkent Ma’naviyat 1998
yil
10.
Bo’riyev Olimjon “Ahmad al-Farg’oniy” – Toshkent O’zbekiston
milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 1998 yil
11.
Usmonov Toshpo’lat “Ahmad Farg’oniy va Bayt ul-hikma” Orta
umumiy ta’lim maktablari, litseylar va kollejlar uchun o’quv qo’llanma. 1998yil
12.
Aziz Qayumov “Ahmad Farg’oniy” – Toshkent; Fan. 1990 yil
13.
Shirinov T.Sh “Ahmad al-Farg’oniy davrida Kubo shahri” O’zRFA –
Toshkent; Fan. 1998 yil
14.
Ibodov Javadulla “Ahmad al-Farg’oniyning riyoziyot va falakiyot
tarixidagi o’rni” O’zbekiston Respublikasi davlat fan va texnika komiteti,
Toshkent avtomobil va yo’llar ins.ti. Toshkent Istiqlol 1998 yil
53
15.
T.N Qori Niyoziy “Ulug’bekning astronomiya maktabi” 1950 yil
16.
Ibodov J. , Matviyevskaya G.P. “Ulug’bek shogirdi – ali Qushchi”
Toshkent; Fan 1994 yil
17.
“O’zbekistonda
ijtimoiy-falsafiy
fikrlar
tarixidan
lavhalar”
Xayrullayev M.M tahriri ostida T; “O’zbekiston” 1995 yil.
18.
Ahmedova M. “Falsafa” Ozbekiston faylasuflari milliy jamiyati
nashriyoti. Toshkent – 2006 yil
Rus tilidagi adabiyotlar:
1.
Матвиевская
Г.П
Ал-Фeргани
выдающийся
ученый
средневсковья – Ташкент; Oqituvchi 1998 yil
2.
“Классическая наука Средней Азии и современная мировая
цивилизация” Под редакцией П.К Хабибуллаев, А.Ф.Файзуллаева
Издательство «Фан» Академии наук Республика Узбекистан 2000г. Ст.102-
111
3.
Беруни.
«Тавхим».
См.
Крачковский
И.Ю.
Арабская
географическая литература. М. 1962.
4.
Бернштам А.н. Древная Фергана. Ташкент. 1951.
5.
Абу Райхон Беруни. Избраные произведения. Т.1. –Т., 1957
6.
Абу Райхон Беруни. Избраные произведения. Т.2. – Т.,1963
7.
Булгаков П.Г., Розенфельд Б.А., Ахмедов А.А Мухаммад ал-
Хоразми. – М.. 1973.
Ensiklopediya va floralar:
O’zbekiston Respublikasi Ensiklopediyasi. Toshkent. 1997 yil 56-bet
Sharq tilidagi adabiyotlar:
1.
ىرخف دجام
.
ةيملاسلاا ةفسلفلا خيرات
.
–
وريب
ت
:
رشنلل ةدحتملا راد
٤٧٩١
ص ،
.
٤٦١
.
54
2. Можед Фахри. Ислом фалсафаси тарихи. –Байрут. 1974. –Б.160.
(араб
3.
ةفسلافلا
،ةرهاقلا ،رصاعملا ناسنلاا ءانب و ةيملاسلاا
٤٧٧٩
ص ،
.
٦٩
يلازغلا
:
ءايحإ
مولع
نيدلا
»
ماملإل
يبأ
دماح
دمحم
نب
يلازغلادمحم
.
راد
،رانملا
ةرهاقلا
ةنس
997
م
.
رصاعملا ناسنلإا ءانب و ةيملاسلإا ةفسلفلا
.
،ةينارمعلا ،ةزيجلا
7991
.
-
555
ص
.
4
دماح وبا يلازغلا
.
ةفسلافلا تفاهت
.
،قيرشملا راد ،توريب
7995
م
.
5
نبا
،انيس
نيسح
.
تاراشلإا
تاهيبنتلاو
مسقلا
،يناثلا
لباق
:
باتك
،ءافشلا
ةعيبطلا
مسقلا
لولأا
.
ةرهاقلا
7951
ص
187
.
Xorijiy adabiyotlar:
1.
Bernard P. The Greek Kingdoms of Central Asia. – Op.cit., pp.99-129.
See p.100
2.
Nallino C.A Raccolta di scritti editi et inediti, vol.5. Astrologia,
astronomia, geografia. Roma, 1944, p.238-240
3.
Puri B.N The Kushans. Op.cit.,pp. 247-263
4.
Sezgin F. Geschichte des arabischen Schrifttums. Bd. 6. Astronomie.
Leiden, E.J.Brill, 1978, S.7-11
Internet ma’lumotlari:
1.
http://www.geocities.com/fergani/adebietstories.html
2.
http://www.persialand.ru/ahmadfarganii.html
3.
http://www.meshrep.com/Contact_us/ahmadal-fergani/2.jpg
4.
http://www.meshrep.com/Contact_us/ahnad
al-fergani/ahmad
al-
fargani.jpg
55
5.
(
http://www..com/Contact_us/ahnad al-fergani/ahmad_al_fergani.htm
)
6.
www.kitap.net.ru/astrnomy.php
7.
www.proteus2001.narod.ru/ahmad
8.
http://rapidshare.com/files/26697709/xorazmiy.rar
9.
http://rapidshare.com/files/26697710/astronomy_djvu.rar
10.
http://rapidshare.com/files/26697711/01.pdf
11.
http://www.peoples.ru/art/literature/poetry/oldage/astronomiy/
Do'stlaringiz bilan baham: |