Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi va tarix fakulteti falsafa kafedrasi



Download 0,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana05.03.2020
Hajmi0,66 Mb.
#41634
1   2   3   4
Bog'liq
ahmad al-fargoniyning tabiiy va ilmiy qarashlarining falsafiy ahamiyati


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                

15

 2. 


Nallino C.A Raccolta di scritti editi et inediti, vol.5. Astrologia, astronomia, geografia. Roma, 1944, p.238-

240 


 

 

50 



Xulosa 

Xulosa  qilib  shuni  aytish  joizki,  bitiruv-malakaviy  ishimda  Ahmad  al-

Farg’oniyning shaxsiyati, ijodi, tabiiy ilmiy qarashlari va ularning falsafiy tahlilini 

tadqiq  etar  ekanman,  uning  ulug’  nomini  xalqimizga  yaqindan  tanitish,  amalga 

oshirgan  ishlari,  yutuqlari  bilan  faxrlanishimiz  lozim.  Al-Farg’oniy  kabi  buyuk 

bobokalonlarimizning  nomlarini  va  asarlarini  tiklashimiz  milliy  qadriyatlarimizni 

anglashda,  o’zligimizni  idrok  etishimizda  ibratli  saboq  bo’ladi.  Bu  esa,  o’z 

navbatida, 

xalqaro 

hamjamiyatda 

o’zimizning 

munosib 


mavqeimizni 

egallashimizda muhim o’rin tutadi. 

O’ylaymanki,  yuqorida  keltirilgan  ma’lumotlarning  o’ziyoq  mashhur  al-

Farg’oniyning  haqiqatdan  ham  fan  va  madaniyat  tarixida  chuqur  iz  qoldirgan 

buyuk  olim  ekanligini  ko’rsatadi.  Ilk  o’rta  asrlarda  hali  ko’p  mamlakatlar  va 

xalqlar  qoloqlik  va  g’aflat  uyqusida  yotgan  bir  paytda,  bu  olimning    ilmlarning 

yuksak  cho’qqilariga  va  avvalo  dunyo  miqyosida  ilm  shuhratiga  erisha  olgani 

kishini hayratda qoldiradi. 

Ahmad  al-Farg’oniy  birinchilar  qatorida  osmonning  sfera  shaklida  ekanligi, 

undagi  harakatlar  aylanma  ekanligini  aniqlaganiga  qoyil  qolish  mumkin,  chunki 

o’sha davrda hozirgidek texnika rivojlanmaganini hisobga olish lozim. 

Bitiruv-malakaviy  ishimda  Al-Farg’oniyning  misolida  biz  Vatanimizning 

o’tmish  tarixi  va  madaniyatiga,  uning  tabiiy  va  ilmiy  qarashlarining  falsafiy 

jihatlari,  hamda  tabiatshunoslik  falsafasiga qo’shgan  hissasi  haqidagi qarashlariga 

nazar tashladim. Dunyoga al-Farg’oniy va al-Xorazmiy, Beruniy va Ulug’beklarni 

bergan  bu  Vatan  qadimgi  boy  va  buyuk  madaniyatga  ega  bo’lganligiga  yana  bir 

bor guvoh bo’ldim.  

Ahmad  al-Farg’oniy  tabiatshunoslik  falsafasiga  katta  hissa  qo’shganligi, 

uning  rivojlanishiga  o’z  bilimlari  bilan  hissa  qo’shib  boyitganiga  ushbu  bitiruv-

malakaviy ishimni yozishda bunga yana bir bora amin bo’ldim. 

Bilishimcha,  Ahmad  al-Farg’oniy  ko’plab  qomusiy  asarlar  muallifi  ekanligi 

tarixiy manbalarda qayd etilgan. Biroq uning ba’zi ishlari bizgacha yetib kelmagan. 



 

 

51 



Shunga  qaramasdan,  mavjud  asarlarning  o’zi  ham  olimning  yirik  ilmiy 

salohiyatidan  darak  beradi.  Olim  o’zining  falakiyot  ilmiga  oid  asarlari  bilan  

nafaqat  Sharqda,  balki  G’arbda  ham  astronomiya  maktabining  shakllanish 

jarayoniga  katta  ta’sir  ko’rsatganiga  guvoh  bo’ldim.  Uning  osmon  jismlari 

harakatlariga bag’ishlangan risolalaridan ta’lim olgan G’arblik olimlar keyinchalik 

astronomiya sohasida katta kashfiyotlar qili, olamshumul nazariyalar yaratishgan.  

Bitiruv-malakaviy ishimda Ahmad al-Farg’oniyning hayoti ijodi, u yashagan 

davr va muhit, shuningdek uning tabiiy va ilmiy qarashlari, ularning falsafiy tahlili, 

tabiatshunoslik  falsafasiga  qo’shgan  hissasi  bilan  yetarli  darajada  tanishdim  va 

xulosalar chiqardim. Kelajakda menga hayot saboqlarini yengishda yordam beradi. 

Agar  yana  menga  al-Farg’oniy  mavzusida  ish  topshirilsa  hech  ikkilanmasdan, 

ushbu mavzuni tanlardim. 

 

 

 



                                               

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


 

 

52 



Foydalangan adabiyotlar: 

Kitob va monografiyalar: 

1. 


Islom  Karimov  “Milliy  davlatchilik,  istiqlol  mafkurasi  va  huquqiy 

madaniyat to’g’risida”  T; “O’zbekiston”. 1999 yil 

2. 

Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar, III jild, 189-190-betlar. 



3. 

Abu Rayhon Beruniy. Hindiston, - T.: Fan, 1965. 

4. 

Abu Rayhon Beruniy. Geodeziya. – T.: Fan, 1966(rus tilida) 



5. 

Abu Rayhon Beruniy. Mineralogiya. – T.: Fan, 1967. 

6. 

Abu  Rayhon  Beruniy.  Qonuni  Mas’udiy.  1-5  maqolalar.  Tarjimon 



A.Rasulov.  maxsus  muharrirA.Ahmedov.  izohlarni  A.Ahmedov  va  A.Rasulov 

tuzgan. Tanlangan asarlar, V jild, birinchi kitob. – Toshkent, 1973.281-bet. 

7. 

Abu  Rayhon  Beruniy.  Turarjoylar(orasidagi)  masofalarni  aniqlash 



uchun  manzillarning  chegaralarini  belgilash(Geodeziya)  muqaddima,  tarjima  va 

izohlar  muallifi  Ashraf  Ahmedov.  Tanlangan  asarlar,  III  jild.  Toshkent,  1982,  61-

62betlar. 

8. 


Ashraf  Ahmedov  “Ahmad  al-Farg’oniy”  Markaziy  Osiyo  tadqiqotlar 

institute – Toshkent. O’zbekiston milliy ensiklopediyasi 1998 yil 

9. 

Aziz  Qayumov    “Ahmad  al-Farg’oniy”    -  Toshkent  Ma’naviyat  1998 



yil 

10. 


Bo’riyev  Olimjon  “Ahmad  al-Farg’oniy”  –  Toshkent  O’zbekiston 

milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 1998 yil 

11. 

Usmonov  Toshpo’lat  “Ahmad  Farg’oniy  va  Bayt  ul-hikma”  Orta 



umumiy ta’lim maktablari, litseylar va kollejlar uchun o’quv qo’llanma. 1998yil  

12. 


Aziz Qayumov “Ahmad Farg’oniy” – Toshkent; Fan. 1990 yil 

13. 


Shirinov T.Sh “Ahmad al-Farg’oniy davrida Kubo shahri” O’zRFA – 

Toshkent; Fan. 1998 yil 

14. 

Ibodov  Javadulla  “Ahmad  al-Farg’oniyning  riyoziyot  va  falakiyot 



tarixidagi  o’rni”  O’zbekiston  Respublikasi  davlat  fan  va  texnika  komiteti, 

Toshkent avtomobil va yo’llar ins.ti. Toshkent Istiqlol 1998 yil 



 

 

53 



15. 

T.N Qori Niyoziy  “Ulug’bekning astronomiya maktabi” 1950 yil 

16. 

Ibodov  J.  ,  Matviyevskaya  G.P.  “Ulug’bek  shogirdi  –  ali  Qushchi” 



Toshkent; Fan 1994 yil          

17. 


“O’zbekistonda 

ijtimoiy-falsafiy 

fikrlar 

tarixidan 

lavhalar” 

Xayrullayev M.M  tahriri ostida T; “O’zbekiston” 1995 yil. 

18. 

Ahmedova  M.  “Falsafa”    Ozbekiston  faylasuflari  milliy  jamiyati 



nashriyoti. Toshkent – 2006 yil 

 

Rus tilidagi adabiyotlar: 

1. 

Матвиевская 



Г.П 

Ал-Фeргани 

выдающийся 

ученый 


средневсковья – Ташкент; Oqituvchi 1998 yil 

2. 


“Классическая  наука  Средней  Азии  и  современная  мировая 

цивилизация”  Под  редакцией  П.К  Хабибуллаев,  А.Ф.Файзуллаева 

Издательство  «Фан»  Академии  наук  Республика  Узбекистан  2000г.  Ст.102-

111 


3. 

Беруни. 


«Тавхим». 

См. 


Крачковский 

И.Ю. 


Арабская 

географическая литература. М. 1962. 

4. 

Бернштам А.н. Древная Фергана. Ташкент. 1951.  



5. 

Абу Райхон Беруни. Избраные произведения. Т.1. –Т., 1957 

6. 

Абу Райхон Беруни.  Избраные произведения. Т.2. – Т.,1963 



7. 

Булгаков  П.Г.,  Розенфельд  Б.А.,  Ахмедов  А.А  Мухаммад  ал-

Хоразми. – М.. 1973. 

 

Ensiklopediya va floralar: 

O’zbekiston Respublikasi Ensiklopediyasi. Toshkent. 1997 yil  56-bet 



 

Sharq tilidagi adabiyotlar: 

1. 


ىرخف دجام

 .

ةيملاسلاا ةفسلفلا خيرات



 .

 



وريب

ت

 :



 رشنلل ةدحتملا راد

٤٧٩١


ص ،

 .

٤٦١



.

 


 

 

54 



2.  Можед  Фахри.  Ислом  фалсафаси  тарихи.  –Байрут.  1974.  –Б.160. 

(араб                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

3.  

ةفسلافلا


 

 ،ةرهاقلا ،رصاعملا ناسنلاا ءانب و ةيملاسلاا

٤٧٧٩

ص ،


 .

٦٩

 



يلازغلا

ءايحإ


 

مولع


 

نيدلا


»

 

ماملإل


 

يبأ


 

دماح


 

دمحم


 

نب

 

يلازغلادمحم

راد


 

،رانملا


 

ةرهاقلا


 

ةنس


 

997 


م

.

 

              



رصاعملا  ناسنلإا  ءانب  و  ةيملاسلإا  ةفسلفلا

.

 

  ،ةينارمعلا  ،ةزيجلا



7991

  .


-

555


 

 ص

.



4

  

 

            

                  

دماح  وبا يلازغلا

.

 

ةفسلافلا تفاهت



 .

 ،قيرشملا راد  ،توريب

7995

 

 م



.

5

 

 

نبا

   

،انيس

 

نيسح

.

 

تاراشلإا



 

تاهيبنتلاو

 

مسقلا


 

،يناثلا


 

لباق


  :

باتك


 

،ءافشلا


 

ةعيبطلا


 

مسقلا


 

لولأا


.

ةرهاقلا


 

7951


ص

187


.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 



Xorijiy adabiyotlar: 

1. 


Bernard P. The Greek Kingdoms of Central Asia. – Op.cit., pp.99-129. 

See p.100 

2. 

Nallino  C.A  Raccolta  di  scritti  editi  et  inediti,  vol.5.  Astrologia, 



astronomia, geografia. Roma, 1944, p.238-240 

3. 


Puri B.N The Kushans. Op.cit.,pp. 247-263 

4. 


Sezgin  F.  Geschichte  des  arabischen  Schrifttums.  Bd.  6.  Astronomie. 

Leiden, E.J.Brill, 1978, S.7-11 

 

  Internet ma’lumotlari: 



1. 

http://www.geocities.com/fergani/adebietstories.html 

 

2. 


http://www.persialand.ru/ahmadfarganii.html 

 

3. 



http://www.meshrep.com/Contact_us/ahmadal-fergani/2.jpg

 

 



4. 

http://www.meshrep.com/Contact_us/ahnad 

al-fergani/ahmad 

al-


fargani.jpg

 


 

 

55 



 

5. 


(

http://www..com/Contact_us/ahnad al-fergani/ahmad_al_fergani.htm

 

6. 



www.kitap.net.ru/astrnomy.php 

 

7. 



www.proteus2001.narod.ru/ahmad 

 

8. 



http://rapidshare.com/files/26697709/xorazmiy.rar 

 

9. 



http://rapidshare.com/files/26697710/astronomy_djvu.rar 

 

10. 



http://rapidshare.com/files/26697711/01.pdf 

 

11. 



http://www.peoples.ru/art/literature/poetry/oldage/astronomiy/ 

 

                                        

Download 0,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish