Toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot

4. Ishsizlikning sabab va oqibatlari. Ishsizlik bo‘yicha davlat siyosati: klassik va keynscha yondashuvlar.

Iqtisodiyotchilar orasida ishsizlikning sabablariga yagona qarash yo‘qdir. Ishsizlikning quyidagi asosiy sabablarini ko‘rsatib o‘tish mumkin:

♦ aholining haddan ortiq ko‘pligi (umuman olganda jahon iqtisodiyotida mehnat ortiqchaligi kuzatilmoqda, aholi sonining keskin ortishi esa bunga sabab bo‘lmoqda);

♦ ish haqi stavkalarining kasaba uyushmalarining harakatlari va aholining ijtimoiy-iqtisodiy faolligi bosimi ostida muvozanat darajasidan yuqori belgilanishi;

♦ fan-texnika inqilob davrida mehnatning kapital tomonidan siqib chiqarilishi;

♦ mehnat bozorida monopsoniyaning mavjudligi (mehnatga haq to‘lash shartlarini monopsonist korxonalar belgilaydi va bandlik hajmini kamaytiradi);

♦ to‘lovga layoqatli talabning pastligi (tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabning yo‘qligi mehnatga bo‘lgan talabni susaytirib yuboradi, chunki u hosilaviy xarakterga ega bo‘lib, ishsizlik uning sababidan vujudga keladi).

Bu sabablarning barchasi oxir-oqibatda ishsizlikni keltirib chiqaradi yoki uning yanada rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bu hodisaning nazoratdan chiqib ketib rivojlanishi jiddiy makroiqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Ishsizlikning birinchi oqibati – potensial YaIM darajasidan ortda qolish, ya’ni mahsulotni yetarli ishlab chiqarmaslikdir. 1960-yilda amerikalik iqtisodchi A.Ouken ushbu fenomen ustida tadqiqotlar o‘tkazdi. Ulkan statistik materialni tahlil qilib chiqqach, u quyidagi xulosaga keldi: siklik ishsizlik ko‘rsatkichi bilan amaliy YaIMning potensial YaIM darajasidan ortda qolishi o‘rtasida barqaror o‘zaro bog‘liqlik mavjud ekan. U o‘z hisob-kitoblari asosida Ouken qonuni deb nomlangan qoidani asoslab berdi.