Toshkent davlat sharqshunoslik instituti iqtisodiyot nazariyasi

Ushbu fikrni rivojlantiring: Qiymat qonuniga binoan tovar ishlab chiqarish va ayirboshlash 
ularning  qiymati asosida amalga oshiriladi. Bu qiymatning miqdori ijtimoiy zaruhiy Mehnat 
sarflari bilan o‗lshanadi. 
Bozor iqtisodiyotining eng asosiy talabi ishlab chiqaruvchi  kam Mehnat sarflab, ko‗p 
va  sifatli  tovar  ishlab  shiqargandagina,  ya‘ni  kishilarning  talab  va  ehtiyojini  to‗laroq 
qondirgandagina  foyda  ko‗rib  ishlashi  mumkin,  aks  holda  sinadi.  Demak,  qiymat  qonuni 
ijtimoiy  Mehnatni  hisobga olish,  tartibga  solish,  vaqtni tejash va  rag‗batlantirish vazifalarini 
bajaradi.  
Qiymat qonunining amal qilishi oxir­oqibat ishlab chiqaruvchilarning tabaqalashuviga 
olib  keladi.  Tabaqalashuvning  kechishi  faqat  sarf­xarajatlardagina  emas,  shuningdek,  bozor 
talabini hisobga olishga, unga moslasha bilishga ham bog‗liqdir. Shunga ko‗ra, qiymat qonuni 
tovar ishlab chiqaruvchilarning mehnat  unumdorligini o‗stirib borishga yoki boshqa bir tovar 
ishlab chiqarishga o‗tish uchun rag‗batlantiradi. 
Demak,  qiymat  qonunining  yana  bir  vazifasi-tovar  ishlab  chiqaruvchilarni 
tabaqalashtirishdir.  Bozordagi  tovar  bahosi  asosida  qiymat  yotadi.  Shunga  ko‗ra  qiymat 
qonuni baholar qonuni sifatida ko‗rinadi. Lekin qiymat qonunining vazifasi baho qiymat bilan 
teng bo‗lganda ham, farq qilganda ham amalga oshaveradi. Chunki eng yuqori unumdorlikka 

---

 
 
30 
 
erishgan tovar ishlab chiqaruvchilar, bir muncha vaqt yuqori daromad olib turishlari mumkin, 
lekin  bu  bilan  ularning  arvoli  butunlay  kafolatlangan  deb  bo‗lmaydi.  Agar  ular  texnik  va 
tashkiliy yangiliklarni, ko‗proq samara beradigan ishlab chiqarish yo‗llarini muntazam qidirib 
topib,  ishlab  chiqarishga  qo‗llab  turmasalar,  bir  muncha  vaqtdan  keyin  o‗z  ustunliklaridan 
ajhalib qolishlari mumkin. 
Shunga ko‗ra, qiymat qonuni tovar ishlab chiqaruvchilarni Mehnat sarfini kamaytirish 
yoki  kamaytirmaslikni  tanlab  olish  erkinligidan  marrum  qiladi.  Ular  doimo    iqtisodiy  tazyiq 
ostida  bo‗ladilar  va  doimo  ish  vaqtini  tejash  imkoniyatlarini  axtarish  bilan  shug‗ullanishga 
majburdirlar.  Tarix  tajribasi­qiymat  qonuni  yaratadigan  rag‗batlar  va  tazyiq  g‗oyat  samarali 
ekanligini ko‗rsatadi.