37
O‗zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o‗tishning o‗ziga xos yo‗li Respublikamiz Prezidenti
I.A.Karimov tomonidan olg‗a surilgan besh tamoyilda ifodalab berildi:
iqtisodiyot siyosatdan ustuvor bo‗lishi va buning uchun iqtisodiyot mafkuradan xoli qilinishidir.
davlat bosh islorotshi bo‗lishi kerak. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o‗tish tartibsiz ravishda,
o‗zibo‗larshilik asosida emas, balki davlat harbarligida amalga oshiriladigan islorotlar orqali yuz
berishini bildiradi.
qonunlar va ularga amal qilinishining ustivorligini ta‘minlash. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga
o‗tish tartibli ravishda, hammaning keng jamoatshilik ishtirokida ishlab chiqqan davlat qonunlariga
so‗zsiz rioya etishi orqali borishini bildiradi.
faol ijtimoiy siyosat yuritish. Bu iqtisodiyotga kuchli ta‘sir eta oladigan, xalqning ijtimoiy
rimoyasini, uning faolligini ta‘minlaydigan, ijtimoiy adolatni yuzaga chiqaradigan siyosatni olib
borishni anglatadi.
bozor iqtisodiyotiga sekinasta, bosqichmabosqich o‗tish. Bu tamoyil chuqur iqtisodiy islorotlarni
shoshilmasdan, sobitqadamlik bilan amalga oshirishni talab etadi.
Iqtisodiy munosabatlar va tashkiliy – boshqaruv tuzilmalarining bir turidan butunlay
boshqa yangi turiga o‗tish, iqtisodiy islorotlar strategiyasini ishlab shiqish va uning asosiy
yo‗nalishlarini aniqlab olishni taqozo qiladi. Iqtisodiy islorotlar – bu bozor munosabatlarini
shakllantirishga qaratilgan shora-tadbirlar majmuidir. Iqtisodiy islorotlardan ko‗zda tutilgan
maqsad mamlakat aholisi uchun yashash va faoliyat qilishning eng yaxshi sharoitlarini
yaratish, ularning ma‘naviy-axloqiy yetukligiga erishish, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy
barqarorlikni ta‘minlashdan iborat. Respublikada iqtisodiy islorotlarning huquqiy negizini
yaratish bo‗yicha amalga oshirilgan ishlarning bir nechta yo‗nalishini ajratib ko‗rsatish
mumkin.
Birinchi yo‗nalish – davlat va iqtisodiy mustaqillikning huquqiy negizlarini yaratish,
davlatni boshqarish qoidalarini tartibga soluvchi qonunlarni qabul qilish. Boshqaruv
tizimining yuqori va quyi darajadagi vazifalari aniq chegaralab qo‗yildi. Vakolatli
rokimiyatning yagona to‗la huquqli organi bo‗lgan rokimlik instituti yaratildi, fuqarolarning
o‗z-o‗zini boshqarish sohasida fuqarolar yig‗ini joriy qilindi.
Ikkinchi yo‗nalish – tizimdagi o‗zgarishlarga, yangi
iqtisodiy
munosabatlarga va shu jumladan mulkchilik munosabatlariga asos bo‗ladigan qonunlar
tizimini yaratish. Respublikada bu yo‗nalish bo‗yicha qabul qilingan qonunlarda mulkdorning
huquqi tan olindi, xususiy mulkchilik huquqi e‘tirof qilindi, mulkchilikning barcha shakllari
uchun teng sharoit yaratildi. Davlat mulkini xususiylashtirishning samarali mexanizmi ishlab
chiqildi. qisqacha aytganda bozor munosabatlarining negizi bo‗lgan ko‗p ukladli iqtisodiyotni
shakllantirishning barcha huquqiy asoslari yaratildi.
Uchinchi yo‗nalish – xo‗jalik yuritishning va institutsional o‗zgarishlarning bozor
sharoitlariga mos keladigan yangi mexanizmni yaratishga qaratadigan qonunlar. Bozor
infratuzilmasini yaratish va uning faoliyatiga xos jarayonlarni tartibga solishni ta‘minlaydigan
qonunlarni qabul qilishdan oldin, iqtisodiyotning turli sohalarida xo‗jalik yuritayotgan
sub‘ektlarning huquq va iqtisodiy erkinlik borasidagi maqomini belgilab beradigan qonunlar
qabul qilindi. Korxonalar to‗g‗risidagi qonun, kooperatsiya to‗g‗risidagi, derqon xo‗jaligi
to‗g‗risidagi, xo‗jalik jamiyatlari va shirkatlari to‗g‗risidagi qonunlar shular jumlasidandir.
To‗rtinchi yo‗nalish – Respublikamizni xalqaro munosabatlarning teng huquqli
sub‘ekti sifatida, ta‘riflovchi huquqiy normalarni yaratish. Bu yo‗nalishdagi qonunlarni qabul
qilish natijasida mamlakatimizning tashqi iqtisodiy aloqalarining rivojlanishi tarixida sifat
jihatdan yangi bosqish boshlandi.
Beshinchi yo‗nalish – kishilarning konstitutsion va yuridik huquqlarini, ijtimoiy
kafolatlarini va aholini ijtimoiy rimoyalashni ta‘minlaydigan qonunlarni ishlab chiqish. Bu
qonunlar bozor munosabatlariga o‗tish sharoitida aholining eng murtoj tabaqalari
manfaatlarini qonun kuchi bilan rimoya qilishgagina emas, balki ularning ma‘naviy
imkoniyatlarini namoyon qilish, islorotlar uchun mustarkam ijtimoiy zamin yaratishga ham
imkon beradi. YUqorida qarab chiqilgan barcha qonunlarda bozor iqtisodiyotining huquqiy