Toshkent davlat sharqshunoslik instituti iqtisodiyot nazariyasi

O„qitish shart-sharoiti  
Namunadagi auditoriya 

---

 
 
167 
 
1 –ilova. 
Vizual materiallar 
Agrar munosabatlar va ularning xususiyatlari.  
Renta munosabatlari 
Qishloq  xo‗jaligi  xalq  xo‗jaligining  muhim  bo‗g‗inidir.  Unda  insoniyat  hayoti  uchun 
eng  zarur  bo‗lgan  oziq-ovqat  mahsulotlari  va  sanoat  tarmoqlari  uchun  xom-ashyo  ishlab 
chiqariladi.  Respublikamiz  Prezidenti  I.  Karimov  ta‘kidlab  o‗tgandek,  ―Respublika 
sanoatining ko‗pgina  tarmoqlarini,  jumladan,  paxta  tozalash,  to‗qimachilik,  kimyo sanoatini, 
qishloq  xo‗jaligi  mashinasozligini  va  boshqalarni...  rivojlantirish  istiqbollari,  ularning 
murakkab o‗tish davridagi iqtisodiy ahvoli bevosita qishloq xo‗jaligigiga bog‗liqdir‖. Demak, 
aholi  uchun  zarur  bo‗lgan  tovarlar  bozorini  to‗ldirish  uchun  qishloq  xo‗jaligi  tarmoqlarini 
rivojlantirish  darkor.  Boshqa  sohalar  kabi  qishloq  xo‗jaligida  ham  takror  ishlab  chiqarish 
jarayonida  kishilar  o‗rtasida  muayyan  iqtisodiy  aloqa  va  munosabatlari  sodir  bo‗ladi.  Bu 
munosabatlar agrar munosabatlarni tashkil qiladi. 
Qishloq  xo‗jaligida  ishlab  chiqarish  ko‗p  jihatdan  yer  bilan  bog‗liq,  shuning  uchun 
ham  yerga  egalik  qilish,  tasarruf  etish  va  undan  foydalanish  bilan  bog‗liq  bo‗lgan 
munosabatlar agrar munosabatlar deyiladi. Yer rentasi orqali yerga bo‗lgan mulkchilik xuquqi 
ro‗yobga  chiqariladi.  O‗zbekistonda  ―yer–davlat  mulki-umummilliy  boylik...‖  bo‗lganligi 
sababli yerga bo‗lgan mulkchilik, yerga egalik qilish va yerdan foydalanish masalalari alohida 
ajratib tahlil qilinishi lozim. 
Yerga egalik jismoniy va huquqiy shaxslarning ma‘lum yer uchastkasiga tarixan tarkib 
topgan asoslardagi yoki qonun hujjatlarida belgilangan tartibdagi egalik huquqini tan olishini 
bildiradi. yerga egalik deganda avvalo yerga bo‗lgan mulkchilik huquqi ko‗zda tutiladi. yerga 
egalikni  yeri  bo‗lgan  mulkdor amalga oshiradi.  O‗zbekiston  Respublikasining  yer  kodeksida 
ta‘kidlanganidek: ―Yer uchastkalari yuridik va jismoniy shaxslarga doimiy va muddatli egalik 
qilish hamda ulardan foydalanish uchun berilishi mumkin‖. 
Yerdan  foydalanish  huquqi  –  bu  o‗rnatilgan  urf-odatlar  yoki  qonuniy  tartibda  undan 
foydalanishni  bildiradi.  yerdan  foydalanuvchi  yer  egasi  bo‗lishi  shart  emas.  Real  xo‗jalik 
hayotida  yerga  egalik  qilish  va  yerdan  foydalanishni  ko‗pincha  har  xil  jismoniy  va  huquqiy 
shaxslar bajaradilar. 
Agrar munosabatlarning asosini renta munosabatlari tashkil qiladi. 
Renta  nazariyasi  hozirgacha  to‗liq  yoritib  berilmagan  nazariyalardan  hisoblanadi. 
Iqtisodchilar o‗rtasida uning mohiyatini tushuntirish bo‗yicha turlicha yondoshuv va qarashlar 
mavjud.  Shu  sababga  ko‗ra  rentani  miqdoriy  aniqlash  va  uning  mohiyatini  tushuntirish 
bo‗yicha  asosiy  va  ko‗pinsha  bir  –biriga  qahama  –qarshi  bo‗lgan  nazariyalarga  e‘tiborni 
qaratamiz.