Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Фойдаланилган адабиётлар 
1. Ф. Гаибназарова, А. Пазилов. К фауне наземных моллюсков (гастропода, 
пуимоната) хребта кугитангтау
.
//Экология, эволюция и систематика животных: 
Мат. межд. научн. конф. Рязань: 2012. С.58-59.
2.Кучбоев А. Э., Каримова. Р., Пазилова., Рузиев Б. Х., Амиров О. О. Наземные 
моллюски Узбекистана–промежуточные хозяева протостронгилид (Нематода: 
Протостронгйлидае) // Российский паразитологический журнал. – М., 2017. – Т. 
39. – Вып. 1. – С. 48–54 

---

241 
KASBIY YO'NALTIRISH ISHLARI SAMARADORLIGINING 
ASOSIY MEZONLARI VA KO'RSATKICHLARI 
Karimova N.(TDPU) 
 
Kasbga yo'naltirish ishlarini boshqarishda eng muhim masalalardan biri kasbiy 
yo’naltirish mezonlari va samaradorlik ko'rsatkichlarini aniqlash hisoblanadi. 
Hozirhi kunda maktablarda kasbga yo'naltirish ishlarining samaradorligi ko'pincha 
yo'naltirilgan kasblarni tanlagan o'quvchilar soni (foizlarda) bilan belgilanadi. Agar 
bu kasbiy yo’naltirishning bosh maqsadi bo’lsa, o’quvchilar bilan jiddiy tashhislash 
va tarbiyalash ishlarini amalga oshirmasdan turib, unda barcha ishlar, kasbga 
yo'naltirishning o'ziga xalaqit beradigan va o’quvchilar va ularning ota-onalarini 
unga bo'lgan ishonchini pasaytiradigan o'ziga xos tomonga o'tadi.
Ushbu maqsadga maktab o'quvchilari bilan faol maqsadli ish olib borish, 
ularning haqiqiy qiziqishlari va qobiliyatlarini, shaxsiy moyilligini aniqlash, 
shuningdek, ular yashaydigan shahar, tuman, qishloq ehtiyojlariga javob beradigan 
kasbni to'g'ri tanlashga ishonchni shakllantirish orqali erishiladi. Shu sababli, 
pedagogik nuqtai nazardan, kasb tanlashning samaradorligi shaxsning kasb 
tanlashini o'qituvchining tavsiyalariga muvofiqligini o'lchashni anglatadi. Shu bilan 
birga, pedagogik tavsiyalar ham shaxsiy, ham ijtimoiy ehtiyojlarni hisobga olishga 
asoslangan deb taxmin qilinadi. Shunga ko'ra, o’quvchilar ular tomonidan tavsiya 
etilgan kasblarni qanchalik ko'p tanlashsa, o'qituvchilar va maktablarning kasbga 
yo'naltirish samaradorligi shunchalik yuqori bo'ladi.
Kasbiy 
yo'naltirish ishlari samaradorligining asosiy mezonlari va 
ko'rsatkichlari, birinchi navbatda: 
1. Kasb haqida etarli ma'lumot va uni egallash yo’llari. Tanlangan kasbning 
mazmuni va mehnat sharoitlari haqida aniq tasavvurga ega bo'lmasdan, o’quvchi 
asosli tanlovni amalga oshira olmaydi. Ma'lumotning etarlilik ko'rsatkichi bu 
odamga kasbga bo'lgan talabni, uni egallashning aniq joyini, jamiyatning ushbu 
mutaxassislarga bo'lgan ehtiyojlarini aniq taqdim etishdir. 
2. Kasbni asosli tanlash ehtiyoji. Kasbni asosli professional tanlash ehtiyojining 
ko'rsatkichlari – bu o’quvchining ma'lum bir kasb haqida zarur ma'lumotlarni 
olishdagi o'z-o'zini faolligi, muayyan faoliyat sohalarida oz'lini sinab ko'rish istagi 
(amalga oshirilishi shart emas, lekin namoyon bo'ladi).
3. O’quvchi mehnatning ijtimoiy ahamiyatiga bo'lgan ishonch, ya'ni ularning 
hayotiy qiymati to'g'ridan-to'g'ri kasb tanlashga bo'lgan ehtiyoj bilan bevosita 
bog'liqdir. 8-11-sinf o’quvchilarining mehnatga munosabati hayotiy qadriyat 
sifatida asosli kasb tanlash ehtiyojiga muvofiq keladi. 
4. O’quvchining o'zini o'zi bilish darajasi. O’quvchi tanlovining asosliligi ko'p 
jihatdan o’zining kasbiy muhim sifatlarini chuqurroq o'rganishiga bilan bog'liq 
bo’ladi. Shuni yodda tutish kerakki, faqat malakali mutaxassis o’quvchiga o'zining 
kasbiy muhim fazilatlari to'g'risida etarli va to'liq ma'lumot berishi mumkin.
5. O’quvchilarning asosli kasbiy rejaga ega bo’lishi. Kasbiy tanlovning 
asosliligi haqli ravishda kasbga yo'naltirishning asosiy mezonlaridan biri 
hisoblanadi. Odamning kasb tanlash talablariga muvofiq bilim sohasidagi o'ziga xos 

---

242 
individual xususiyatlari, kasbiy faoliyatdagi muvaffaqiyatga bevosita ta'sir 
qiladigan, ya'ni kasbiy muhim fazilatlari asoslanganlik ko’rsatkichlari hisoblanadi.
Kasbiy yo'naltirish bo'yicha ishlar samaradorligining jarayonli mezonlari 
sifatida quyidagilar ajratiladi:
- har qanday kasbga yo'naltirish ta'sirining individual xususiyati (o’quvchining 
individual xususiyatlari, oilaviy o’zaro munosabatlarning tabiati, mehnat faoliyati 
tajribasi, kasbiy muhim fazilatlarni rivojlantirishni hisobga olgan holda);
- kasbga yo'naltirish ta'sirining yo'nalishi, birinchi navbatda shaxsning har 
tomonlama rivojlanishiga ta'sir qiladi (kasb tanlashda erkinlikni ta'minlash, kasbiy 
faoliyatning turli sohalarida kuch sinash uchun imkoniyat yaratish, kasbiy faoliyat 
sohasini mustaqil tanlashda faollikni uyg'otish va kasbiy rejani belgilash).