Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

IV bob. Xulosa 21
V bob.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 22

Kirish

Chumchuqsimonlar (Passeriformes) — qushlar turkumi. 63 oilasi, 5100 ga yaqin turi maʼlum. Oʻzbekistonda 209 turi uchraydi. Chumchuqsimonlar tanasining uz. 9,5 dan (korolyok—chittakning bir turi) — 65 sm gacha (quzgʻun). Ogʻirligi 3—4 g dan 1,1—1,6 kg gacha. Yer yuzida keng tarqalgan. 4 kenja turkum: shoxtumshuqli chumchuqsimonlar qichqiruvchi chumchuqsimonlar sayroqi chumchuqlar va yarim sayroqi Chumchuqsimonlarga boʻlinadi. Shoxtumshuqli chumchuqsimonlar (14 tur) Afrika va Jan.Sharqiy Osiyoda tarqalgan. Qichqiruvchi chumchuqsimonlar (1100 tur) Janubiy Amerika va Sharqiy yarim sharning tropik qismida tarqalgan. Sayroqi chumchuqsimonlar (qariyb 4000 tur) yer yuzining hamma joyida yashaydi. Yarim sayroki chumchuqsimonlar (4 tur) Avstraliyada uchraydi. Koʻpchilik chumchuqsimonlar daraxt va butasimon oʻsimliklarda, ayrimlari havoda, baʼzilari yerda yashaydi. Oʻtroq, koʻchib yurib va mavsumiy hayot kechiruvchi Chumchuqsimonlar bor. Tropik va subtropik mamlakatlarda yidda ikki marta 4—6 (baʼzilari 16) ta, Avstraliyada yashovchi ayrim turlari 1 ta tuxum qoʻyadi. Koʻpchilik turlar 11—14 kun, baʼzilari 19—20 kun, ayrimlari 45 kun tuxum bosadi. Koʻpchiligi jish joʻja ochadi (qarang Jish joʻja ochuvchi qushlar); bolasi bir yoshda voyaga yetadi. Nari va modasi kattaligi, rangi, sayroqiligi (nari sayraydi) bilan birbiridan farq kiladi. Chumchiqsimonning hasharotxoʻrlari va oʻsimlikxoʻrlari mavjud. Baʼzi turlari zararkunanda hasharotlar bilan oziqlanib, qishloq xoʻjaligiga katta foyda keltiradi. Noyob turlari Tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi Qizil kitobi roʻyxatiga kiritilgan. Bu turkumga qaldirg‘och, go‘ngqarg‘a, chug‘urchiq, bulbul, chumchuq va boshqa qushlar kiradi. Ularning erkagi yirik va rangli bo‘lishi, ovozi va boshidagi tojga o‘xshash patlari bilan urg‘ochilaridan ajralib turadi. Chumchuqsimonlar barcha qushlar turining deyarli yarmini o‘z ichiga oladi Qaldirg‘och tanasining orqasi ko‘kimtir-qora, qorin tomoni oq, peshana va bo‘yni qizg‘ish-qo‘ng‘ir; qanotlari ingichka va uzun; uzun dumi ikkiga ajralgan bo‘ladi.