Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
171 
-oliy ta‘lim muassasalarining kundalik hayotida ishtirok etish haqidagi 
tushunchaga asoslanib, ishtirok etish yoshlarning o‗z salohiyatini tadqiq qilishga 
imkon berish orqali erishilgan yutuqlarni qo‗llab-quvvatlash deb ta‘riflanadi. 
Xorijiy mamlakat olimlari tomonidan olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlarda 
ijtimoiy-kasbiy mas‘ulyat hissini rivojlantirishda ―faol ishtirok‖ – ―talabalar 
o‗zlarining ishtiroki ahamiyatga ega ekanligiga ishonishadi‖; ―mazmunli ishtirok‖ - 
kabi 
tushunchalarga 
alohida 
yondashish, 
shuningdek, ―yoshlarning fikr-
mulohazalarini tinglashni va ularga konstruktiv javob berishni nazarda tutadigan 
muloqot (dialog) [4;]‖ deb ta‘rif berilgan. 
E.G‗oziev o‗z tadqiqotlarida ―tafakkur orqali inson hissiy bilish qobig‗idan 
tashqari chiqib, sezgi va idroklarda bevosita aniqlash imkoniyati mumkin bo‗lmagan 
murakkab holatlarni anglay boshlaydi[5; 7-b.]‖ deb ifodalab o‗tgan.
G‗.Shoumarov shaxs tarbiyasida sharq mutaffakirlari ilmiy-g‗oyaviy jihatdan 
birlashtirgan asos shu bo‗lganki, ular shaxs tarbiyasi va kamolotida oilaning, oilaviy 
tarbiyaning rolini yuqori qo‗yishgan, ayniqsa, shaxsning aqliy sifatlarini 
rivojlantirish[6; 15-b.] masalalariga alohida ahamiyat kasb etadi. 
Oliy ta‘lim muassasalari talabalari tomonidan ijtimoiy-kasbiy mas‘ulyat 
hissini rivojlantirish ijtimoiy rollarni o‗zlashtirishi ularning bilish faoliyati 
darajalarining turli tumanligi va turli tadbirlarda faol ishtirok etishi bilan alohida 
ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy-kasbiy mas‘uliyat hissini namoyon etish uchun zarur 
bo‗lgan shart - talabaning kompetentligi doirasini kengaytirish imkonini beruvchi 
yangi bilim va mas‘uliyat tajribasini egallash ehtiyoji hisoblanadi. 
Mas‘uliyat hissining ijtimoiy va kasbiy kelib chiqishi va muvaffaqiyatsizlikka 
yo‗l qo‗ymaslik uchun muvaffaqiyatlarni rag‗batlantirishga e‘tibor qaratishimiz 
kerak. Har qanday holatda ham rag‗batlantirilganlik rag‗batning kutilayotgan 
natijalari va qiymatlari bilan o‗zaro faoliyat olib boradi va natija ―motivatsiya‖ deb 
ataladi.
Faqat muvaffaqiyatga erishish motivi bilan bog‗liq bo‗lgan vaziyatda 
motivatsiya kuchi muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlikni kutish va muvaffaqiyatli 
yoki muvaffaqiyatsiz xatti-harakatlarga olib keladigan muayyan rag‗bat qiymati bilan 
o‗zaro bog‗liq bo‗ladi. Shuning uchun muvaffaqiyatga erishishga yo‗naltirilgan xatti-
harakatlar har doim muvaffaqiyatga intilish va muvaffaqiyatsizlikning oldini olishga 
intilishning ikki ijoybiylikni o‗rtasidagi yondashuvni olish o‗rtasidagi ziddiyatga 
bog‗liq bo‗lishi kerak. Ijtimoiy ma‘qullash kabi omil ijtimoiy-kasbiy mas‘uliyat 
hissini rivojlantirish g‗oyasini amalga oshirish ishiga jalb etilishi mumkin.
Muayyan sharoitlarda, ijtimoiy ma‘qullashning ijobiy rag‗batlantirish qiymati 
muvaffaqiyat ehtimoliga ta‘sir qilishi va motivatsiyalarning har xil turlarini 
birlashtirilishi mumkin. 

---