Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari 2020/1(22) issn 2181-9580

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22) 
SO
3
(reaksiya birga-bir mol nisbatda boradi) SO
3 
+ N
2
O → N
2
SO
4 
qo‘shish kerak. 
Masala shartida 100% li sulfat kislotada erigan sulfat angidridning 20% li eritmasini 
hosil qilish kerak deyilgani uchun, ya’na 310 g SO
3 
(1000+240=1240, 
1240×0,2/0,8=310 g)
qo‘shish kerak bo‘ladi. Demak, jami 550g SO
3 
(240+310=550) 
qo‘shish kerak. E’tibor bersak, test topshirig‘ining variantlarida 240, 310 va 550 
javoblari keltirilgan. Agar o‘quvchi test topshirig‘ini to‘liq yakunigacha yechmasa, 
noto‘g‘ri javoblarni, ya’ni 240 va 310 g keltirilgan variantlarni tanlab qo‘yishi 
mumkin. Bunday xatoga yo‘l qo‘ymaslik uchun test topshirig‘ini bajarish 
o‘quvchidan mantiqiy fikrlashni, keng tasavvurni, sinchkovlikni talab etadi. 
3-misol.
Qaysi moddalar orasidagi reaksiyalar oxirigacha sodir bo‘ladi?
1) natriy gidroksid + ortofosfat kislota;
2) bariy sulfat + rux xlorid;
3) temir(II)gidroksid + natriy nitrat;
4) mis xlorid + natriy karbonat;
5) magniy nitrat + kumush xlorid;
6) bariy sulfid + mis xlorid;
7) sulfat kislota + natriy ortofosfat. 
A) 1,4,6 B) 1,2,7 C) 2,5,6 D) 3,6,7
Bizga umumiy kimyo kursidan ma’lumki reaksiyalar qaytar va qaytmas bo‘ladi. 
Reaksiya qaytar holatda bo‘lishi uchun avvalo olingan moddalar suvda yaxshi erishi 
kerak, ya’ni erituvchi ta’sirida ionlarga ajralishi kerak. Hosil bo‘lgan ionlar o‘zaro 
almashinishidan suvda erimaydigan moddalar, ya’ni sistemadan tashqariga chiqib 
ketadigan moddalar hosil bo‘lmasligi kerak. O‘quvchi buni olgan nazariy bilimlari 
asosida tahlil qilib qaytar reaksiyalarni ajratib oladi.
1) natriy gidroksid + ortofosfat kislota; Ikkala modda ham suvda yaxshi eriydi 
va ion almashinishi natijasida natriy fosfat tuzi va kam dissotsialanadigan modda - 
suv hosil bo‘ladi. Demak, bu reaksiya qaytmasdir.
2) bariy sulfat + rux xlorid; Ion almashinish jarayonlarida moddalar suvda 
yaxshi erib ionlarga ajralishi kerak va o‘zaro almashinib suvda yaxshi erimaydigan 
moddalarni hosil qilishi kerak. Bizga ma’lumki, bariy sulfat suvda yaxshi erimaydi. 
Demak, bu reaksiya sodir bo‘lmaydi. 
3) temir (II) gidroksid + natriy nitrat; Bu jarayonda ham temir (II) gidroksid 
suvda erimaydigan modda hisoblanadi. Demak, bu reaksiya ham sodir bo‘lmaydi.
4) mis (II) xlorid + natriy karbonat; bu jarayonda mis (II) karbonat cho‘kmaga 
tushib, sistemadan tashqariga chiqib ketadi. Bu reaksiya qaytmasdir.

---

91