Toshkent davlat moliya instituti

18-jadval. Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlariga talabni tartibga solish omillarining tartibga solish mexanizmi


turiga bog’liq holda tasnifi

Mehnat xizmatiga talabni tartibga				Mehnat xizmatiga talabni tartibga
soluvchi birlamchi omillar				soluvchi ikkilamchi omillar
Makroiqtisodiy vaziyat			omillari:	Makroiqtisodiyot vaziyati omillari:
mehnat	unumdorligi,		investistiya	kapitalning mavjudligi va uning texnik
muhiti,	iqtisodiy	stikl	fazalari	tuzilishi, ishlab chiqarishning o’sishi
o’zgarishi				yoki qisqarishi
				Ish kuchiga ehtiyoj o’zgarishining
				omillari: ro’yxatga olingan bo’sh ish
				joylari sonining o’zgarishi
Ish	beruvchini	motivastiyalash		Ish beruvchini motivastiyalash
omillari: mehnatga haq to’lash				omillari: turli darajada daromad
darajasining o’zgarishi				olinadigan ish o’rnilarini taklif etish
Manba: muallif tomonidan tuzilgan.

Bu birlamchi omillar qatoridan o’rin olgan xususiyatlarni ko’rib chiqaylik.

1. Makroiqtisodiyot vaziyati omillari:

53. 
    Арабов Н.У. Меҳнат бозорида ҳудудий ахборот тизимларини яратиш ва ривожлантириш // Ж. Иқтисодиѐт ва таълим. - Тошкент, № 4 -2004. – 22-24- бет.
    

80
- mehnat unumdorligining o’zgarishi. Bu mehnat xizmati talabiga teskari ta’sir ko’rsatuvchi omil hisoblanadi. Mehnat unumdorligi darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, ish beruvchi shunchalik kam xodimga ehtiyoj sezadi;

• 
  investistiya muhitining o’zgarishi. Agar bu muhit qulay bo’lsa, ishlab chiqarish rivojlanadi, yangi ish o’rinlari yaratiladi;
  

• 
  mamlakat iqtisodiyoti iqtisodiy stikli fazasining o’zgarishi. Bu faza yuqoriga ko’tarilganda mehnat xizmatiga talab ortadi, restessiya davrida esa kamayadi.
  

2. Ish beruvchini motivastiyalash omillari:

• 
  mehnatga haq to’lash darajasining o’zgarishi. Bu mehnat xizmatiga talabga teskari ta’sir ko’rsatuvchi omildir. Ish haqi o’sishi bilan ish beruvchi kamroq xodimlarni ishga yollaydi.
  

Tartibga solishning ijtimoiy yo’naltirilgan modeli sharoitlarida talabga ta’sir ko’rsatuvchi ikkilamchi omillar qatorida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin.

1. Makroiqtisodiyot vaziyati omillari:

• 
  kapitalning mavjudligi va uning texnik tuzilishi. Bu mehnat xizmatiga talabga teskari ta’sir ko’rsatuvchi omildir (kapital qanchalik ko’p va uning texnik tuzilish qanchalik yuqori bo’lsa, mehnat xizmatiga talab shunchalik kam bo’ladi);
  

• 
  ishlab chiqarishning o’sishi yoki qisqarishi. Ishlab chiqarishning o’sishi
  

bilan ish o’rinlari soni ortadi va ishlab chiqarish qisqarish bilan buning teskarisi ro’y beradi.

2. 
   Ish kuchiga ehtiyoj o’zgarishi omili. Bu ro’yxatga olingan bo’sh ish joylari sonidagi o’zgarishlar bilan bog’liqdir. Mazkur omil mehnat xizmatiga talabning tarkibiy qismi hisoblanadi.
   

2. 
   Ish beruvchini motivastiyalash omili. Bu daromad darajasi turlicha
   

bo’lgan ish o’rinlari taklifiga bog’liqdir. Daromadlardagi tafovut iqtisodiyotning bir tarmoqlarida talabni rag’batlantirsa, boshqalarida kamaytiradi.

Mehnat bozorini tartibga solish modelini ishlab chiqishda mazkur davr uchun tartibga solishning ustuvor yo’nalishlarini ajratib ko’rsatish hamda mehnat

81
bozorida keskinlashgan muammolarni hisobga olish zarur bo’ladi. Bundan kelib chiqqan holda, tartibga solish ob’ektini tanlash va omillar tahlili usuli yordamida bu ob’ektlarni tartibga solish omillarini belgilab olish kerak.

Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta’lim muassasalari bitiruvchilarining o’z mutaxassisliklariga mos ish o’rinlariga ega bo’lmayotganliklari hamda ayrim korxonalarda bo’sh ish o’rinlariga mutaxassislar etishmovchiligi muammolarini kamaytirish maqsadida, quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish muhim deb hisoblaymiz:

• 
  yirik va o’rta korxonalarning vakillari o’zlariga tegishli o’quv yurtining fakulteti (bo’limi, guruhi) talabalari bilan ko’proq uchrashuvlar, seminarlar
  

o’tkazishlari kerak. Ayniqsa, amaliyot davrida talabalar bilan korxona mutaxassislari o’rtasidagi aloqani o’rnatish asosida, keyinchalik o’quv yurti bitiruvchilarini shu korxonalarga ishga joylashishini ta’minlash yuqori samara beradi;

• 
  har yili bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlari tashabbusi bilan o’quv yurtlarida o’tkaziladigan samarali mehnat yarmarkalarini muntazam o’tkazilishini ta’minlab borish maqsadga muvofiqdir;
  

• 
  o’quv yurtlari o’zlaridagi har bir bo’lim yoki fakultetlarda "Bitiruvchilarga yordam" burchagi tashkil qilib, ularni bo’sh ish o’rinlari va ularning tafsilotlari
  

to’g’risidagi ma’lumotlar batafsil yoritilgan manbalar bilan ta’minlab borishlari zarur;

- o’quv yurtlari ro’znomalarining ma’lum bir sahifalari o’quv yurtida

tayyorlanadigan mutaxassislarni ishga joylashtirishga bag’ishlanishi katta ahamiyatga ega.

61.