Тошкент давлат иқтисодиёт университети ва ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

4-расм. Иқтисодиётга пул таклифининг қиёсий таҳлили (фоизда)
24
Шунингдек, иқтисодиётга пул таклифини М.Fridman назарияси бўйича 
таҳлил қилганимизда ҳам (реал ЯИМ ҳажмининг ўсиш суръати билан 
инфляция кўрсаткичининг ўсиш суръатлари йиғиндиси) улар ўртасида 
сезиларли тафовут борлиги аниқланди (5-расм). 
5-расм. Пул таклифининг Фридман назарияси
25
 
Мазкур расм маълумотларидан кўриниб турибдики, Fridman назарияси 
билан ҳақиқатдаги пул таклифининг ўсиш суръатлари ўртасидаги тафовут 
вариацияси 2000-2016 йиллар оралиғида ўртача 17%дан 36%гачани ташкил 
этган (фарқ 19%). Ушбу кўрсаткич 2017 ва 2018 йилнинг тўққиз ойи 
давомида 10,5 фоизни ташкил этди. 
Иқтисодиётга пул таклифини реал пул массасининг ўсиш суръати билан 
реал ЯИМнинг ўсиш суръатлари бўйича ҳам таҳлил қилиб чиқилганда, улар 
ўртасида номутаносиб тенденциялар борлиги кузатилди (3-жадвал).
Мазкур жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, узоқ йиллар 
давомида реал пул массаси билан ЯИМ ўсиш суръатлари ўртасида 
номутаносиб тенденцияси сақланган. Ушбу номутаносиблик тенденциялари, 
айниқса 2005 ва 2007 йилларда реал пул массасининг энг юқори ўсиш 
суръатлари даврида (ўртача 61,0%) жуда кескин бўлган. Реал ЯИМнинг ўсиш 
24
Тадқиқотлар асосида муаллиф ҳисоб-китоби. 
25
Тадқиқотлар асосида муаллиф ҳисоб-китоби. 
-20
30
80
130
180
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
2
0
0
9
2
0
1
0
2
0
1
1
2
0
1
2
2
0
1
3
2
0
1
4
2
0
1
5
2
0
1
6
2
0
1
7
2
0
1
8
*
Фараз бўйича 
Ҳақиқатда 
Девальвациясиз 
Модел бўйича 
0
20
40
60
80
Фридман назарияси бўйича пул таклифи, % 
Ҳақиқатдаги пул таклифи (М2), %

---

25 
суръатлари ушбу даврларда мос равишда 7,0% ва 9,5%ни ташкил қилган. 
2017 йилдан банк тизими фаолиятида амалга оширилаётган туб ислоҳотлар 
натижаси фарқли ўлароқ, ушбу тенденция ўзининг ижобий натижаларини 
намоён қилмоқда. Хусусан, 2018 йилнинг тўққиз ойи якунлари бўйича реал 
пул массаси ва ЯИМнинг ўсиш суръатлари ўртасидаги тафовут сезиларли 
даражада пасайган.
Пул мультипликатори коэффициентининг пасайиши, аксиома нуқтаи 
назаридан, кредитлаш ҳажмини ҳам пасайтириши лозим, аммо 
таҳлилларимиз бунинг аксини кўрсатди. Ушбу аксиома фақат 2009-2011 
йилларда ўзининг аҳамиятига эга бўлиб, 2012 йилдан бошлаб эса у ўз 
исботига эга бўлмай келмоқда. Фикримизни кредит ва депозит эластиклиги 
коэффициентлари ҳам тасдиқлайди. Депозит эластиклиги коэффициенти 
2009-2011 йилларда жуда юқори бўлиб (ўртача 1,4 коэфф.), 2012 йилдан 
бошлаб эса пасайиб кетган (ўртача 0,8 коэфф.). Шу ўринда, ҳақли савол 
туғилади, қандай омил ёки манба ҳисобидан ушбу кредитлаш ҳажми ёки 
унинг эластиклиги юқори даражада сақланиб келган?