Тошкент давлат иқтисодиёт университети т. М. Зияев, Ш. Т. Исроилова, Д. Т.ЁҚУб олий таълимнинг

Ўзбекистон аҳолисининг ҳудудлар ва тармоқлар бўйича жойлашуви ва унинг хусусиятлари

Ўзбекистон аҳолисининг ҳудудий жойлашишида катта фарқлар мавжуд. Аҳолининг ярмига яқин қисми Фарғона ва Тошкент иқтисодий районларида жойлашган. Ваҳоланки, уларни республика ҳудудидаги улуши 7,8 фоизни ташкил қилади холос. Шу вақтни ўзида
мамлакат ҳудудининг 71,9 фоизини эгаллаган Қуйи Амударё ва Бухоро, Навоий районларида республика аҳолисининг атиги 20,6 фоизи яшайди.
Ҳудуд катталиги жуда катта таъсир қилмоқда. Аҳолининг зичлик кўрсаткичи Фарғона иқтисодий районида 335,2 кишига, биргина Андижон вилоятида эса 465 кишига тенг. Бу Қуйи Амударё ҳамда Бухоро, Навоий районларидаги кўрсаткичлардан деярли 24 марта ортиқ.
Фарғона водийси ишчи кучи ортиқча ҳудудлардан бири бўлиб, аҳоли ўсиши билан иқтисодиётнинг ривожланиши ўртасидаги номутаносиблик водийда, айниқса яққол намоён бўлади. Ишчи кучи ресурсларининг нисбий ортиқчалиги иқтисодий ўсишни чеклайди, иқтисодий самарадорликни ҳамда аҳоли турмуш даражасини пасайтириб юборади.
Водийда ер ресурсларининг етишмовчилиги ва деярли ўзлашти- рилаётган ерларнинг қолмаганлиги қўшимча муаммоларни келтириб чиқармоқда. Бу ҳолат меҳнатга лаёқатли аҳолининг маълум қисми ўз ишчи кучини ижтимоий ишлаб чиқаришда сарфлай олмаслигига олиб келмоқда. Масалан, республикада қишлоқ хўжалигида банд бўлган ҳар бир кишига ўртача 1,5-2 га дан, баъзи вилоятларда (Сирдарё, Жиззах, Қашқадарё ва ҳ.к.) ундан ҳам кўпроқ ер тўғри келса, Фарғона водийси вилоятларида бу кўрсаткич 1 га га ҳам бормайди.
Фарғона водийсида демографик муаммо маҳаллий аҳоли миграцион харакатининг пастлиги билан ҳам чуқурлашмоқда.
Ўзбекистонда иш билан банд аҳолининг тармоқлар бўйича 2005 йилдаги таркибини МДҲ мамлакатлари билан таққосласак, уларнинг
саноатдаги улуши бўйича Белорусь, Россия ва Украинадан кейин 4- ўринни эгаллаганини кўрамиз (қаранг: 1-жадвал).

1. 
   жадвал.
   

МДҲ мамлакатларида иш билан банд аҳолининг иқтисодиёт тармоқлари бўйича таркиби (2005 йилда % ҳисобида)¹.