Тошкент давлат иқтисодиёт университети т. М. Зияев, Ш. Т. Исроилова, Д. Т.ЁҚУб олий таълимнинг

Ишсизликнинг иқтисодий ва ижтимоий оқибатлари. Оукен қонуни

Бозор иқтисодиёти маълум даражада ишсизлик бўлиши, яъни ишчи кучи резерв армиясининг мавжуд бўлишини тақозо этади.
Шунинг учун, иқтисодчиларнинг фикрига кўра маълум даражада ишсизлик бозор иқтисодиётининг доимий йўлдоши бўлиши лозим. Шу билан бирга уларнинг фикрига кўра 4-5 фоиз, айримлари 3-5 фоиз ишсизлик «табиий ва у социал таълимот муаммоларини, қийинчиликларини туғдирмайди» деб таъкидлашади.
Барибир, ишсизлик қатор иқтисодий ва ижтимоий йўқотишларга олиб келади.

1. 
   Ишсизлик даражасининг табиий ишсизлик даражасидан юқори бўлиши натижасида жамият маълум миқдорда ЯММни
   

«йўқотади».
Кўп мамлакатларда меҳнатга лаёқатли аҳолининг 97-98 фоизи ишласа, тўлиқ бандлик бор деб ҳисобланади. Ишсизлик оқибатларини бир йўналишда баҳолаб бўлмайди, унинг ҳам ижобий, ҳам салбий томонлари бор. Ишсизлик ҳавфи кишиларни яхши ишлашга, меҳнат унумдорлигини оширишга, иш сифатини яхшилашга, ўз фирмасини эъзозлашга, ўз устида ишлашга, билим ва малакасини оширишга ундайди. Ишсизликни салбий томонлари шундаки, меҳнат ресурсларини бир қисми бекор қолиб, маҳсулот ва хизматларни яратишда қатнашмайди. Ишсизларни боқиш ташвиши ишлаётганлар зиммасига тушади, оилавий муносабатларни кескинлаштиради, жамият миқёсида норозиликларни кўпайишига олиб келади. Ишсизлик юқори бўлса мамлакатда ЯММ ишлаб чиқариш пасаяди. Оукен қонунига кўра ишсизликнинг унинг табиий даражасидан 1 фоизга кўпайиши ялпи миллий маҳсулотни 2,5 фоизга орқада қолишга олиб келади. 1988 йилда ана шу 2,5 фоиз АҚШда 115 миллиард долларни ташкил этган.

2. 
   Узоқ муддат давом этган ишсизлик оқибатида иш топа олмаётган ишчи ўз малакасини йўқота боради, натижада ишловчи ишга ўрнашган тақдирда нормал даражада меҳнат унумдорлигига эришиши учун камида ярим йил вақт керак. Демак, шу вақт мобайнида ишчи бошқа малакасини йўқотмаган ишчиларга қараганда кам маҳсулот ишлаб чиқаради.
   
3. 
   Ишсизликнинг ўсиши жиноятни кўпайиши учун қулай шароитни вужудга келтиради.
   
4. 
   Медицина тадқиқотлари кўрсатадики, ишсизликнинг ўсиши кишининг психик-руҳий ҳолатига салбий таъсир кўрсатади, соғлиғини йўқотади. Ишдан бўшатилгани тўғрисидаги хабар, яқин кишисининг ўлими, ёки жиноятда айбланиб қамоқ жазосига ҳукм қилингани тўғрисидаги хабар билан тенг даражада стрессга келар экан.
   
5. 
   Ишсизлик жамиятни қандай йўқотишларга олиб келиши ҳақида тўхталганда аввал кўрсатиб ўтилган:
   

• 
  харид қувватининг пасайиши;
  
• 
  жамғаришнинг камайиши;
  
• 
  инвестицион талабнинг пасайиши;
  
• 
  таклифнинг қисқариши, ишлаб чиқаришнинг тушкунликка тушиши каби иқтисодий беқарорлик омилларини ҳам эслатиб ўтиш зарур.
  

Буларнинг барчаси охир оқибат турмуш даражасини пасайишига олиб келади.