Toshkent davlat iqtisodiyot

Buyurtmalarning jismoniy taqsimlanishi va mahsulotlarni keltirish ustidan nazorat

Buyurtmalarni tayyorlash va fizik taqsimlash - logistikaning vazifasi sanaladi. Moddiy texnika ta’minoti harakatida uning ulushi transport va zahiralar ulushiga nisbatan kamdir. Shunga qaramay, mazkur vazifaning ahamiyati shunisi bilan muhimki, aynan shu vazifa taqsimlash kanallari bo‘yicha mahsulotlarning samarali harakatini ta’minlaydi. Buyurtmani tayyorlash fizik taqsimlashda asosiy vazifa hisoblanadi. (2-jadval). Turli doiralarda mazkur vazifaning amalga oshirilishini ko‘rib chiqamiz. (7, 8, 9 - chizmalar).
2-jadval
Buyurtmalarni bajarishning umumiy ko‘rinishi

Buyurtmani olish	Buyurtmani bajarish va uni to‘plash	Omborda yo‘q tovarlarning xaridi uchun qo‘shimcha faoliyat	Mol yetkazib berish
Konsolidatsiya	Transport nakladnoylarini tayyorlash	Ombori mavjud bo‘lmagan tovarlar sotib olish	Ombordan yuk jo‘natish
Buyurtmani omborga jo‘natish	Qarzni to‘lash, shikoyatni hal qilish. Buyurtmalarni omborlarda to‘plash

Kam – ko’stini ishlash		Istе'molchi ombori

7-chizma. Fizik taqsimlash kanallari bo‘yicha mahsulotlarning jo‘natilishi.

Mahsulot yеtkazib bеruvchi
Ishlab chiqarish jarayoni		Tayyor mahsulot zahirasi

8. 
   chizma. Tovar va mollarning ishlab chiqarish kanallariga to‘liq tarzda jo‘natilishi
   

Mahsulotlarni ishlab chiqarish rejasiga muvofiq jo‘natish. Chizmadan ko‘rinib turibdiki, tovar ishlab chiqaruvchilar, asosan 2 turdagi iste’molchilarga: iste’molchilar va mahsulotlarni taklif qiluvchi vositachilarga duch keladilar.

Yakuniy mahsulot iste’molchilari, ma’lumki, kichik to‘plamdagi yuqori sifatli mahsulotlarni sotib olishga intiladilar. Vositachilar esa katta to‘plamdagi tovarlarni xarid qiladilar. Amaliyotda korxonalar mahsulot sotishining 1-yo‘lidan ham, 2-yo‘lidan ham foydalanadilar. Bunda iste’molchilarga yuk jo‘natishning 3 asosiy turini ko‘rish mumkin:
zavod zahiralaridan bevosita yuk jo‘natish.
ishlab chiqarish tarmog‘idan bevosita yuk jo‘natish. ombor orqali yuk jo‘natish.
Yuk jo‘natishning qaysi taktikasini tanlash sotilayotgan mahsulot hajmiga
bog‘liqdir. Agar tovarlar to‘plami yetarli darajada katta bo‘lsa, u holda bevosita zavod zahiralaridan yoki ishlab chiqarish tarmog‘idan tovarlar jo‘natiladi.
Taqsimlash nazorati logistikani funksionallashtirish va samaradorligini boshqarish vositasi sifatida bo‘lishi 9-chizmada ko‘rsatilgan.

9. 
   chizma. Taqsimlash nazorati logistikasi funksionallashtirish va samaradorlikni boshqarish vositasi sifatida bo’lishi
   

Qoida bo‘yicha xomashyoni to‘plash yirik hajmdagi ta’minotlar bilan ajratib olinadi. Faqatgina katta hajmdagi xomashyo va kerak bo‘lmaydigan ishlab chiqarishlar bundan mustasnodir. Mahsulotlar tayyorlovchi sanoatda ularni bevosita to‘g‘ri yetkazib berish afzal ko‘riladi. Biroq, tayyor mahsulotlar kichik to‘plamda iste’molchilarga jo‘natilayotgan bo‘lsa, u holda taqsimotni ombor orqali ajratib olish samaraliroq hisoblanadi. Agar aniq iste’molchilar uchun yuklab jo‘natilayotgan tovarni bevosita yetkazib berish eng qulay darajada bo‘lmasa, u holda ombor orqali ta’minlash tizimi qo‘llaniladi. Bu esa o‘z navbatida taqsimlash bo‘yicha harajatlar kamayishi va xizmatni yaxshilashga olib keladi. Bunday omborlar iste’molchilarga bir qator xizmat ko‘rsatadilar. Faoliyati mazmuniga ko‘ra, ular zahiralarni to‘plovchi va iste’molchilarni muayyan darajadagi xizmatlar bilan ta’minlovchi taqsimot markazlariga aylanadilar. Lekin taqsimot kanallariga mahsulotlarning jo‘natilishi ularning iste’molchi tomonidan qabul qilib olinish vaqti bilan doimo ham tugamaydi. Mahsulotning bir qismi har xil sabablarga ko‘ra qaytarilishi mumkin. Masalan, mahsulotlarning yomon ahvolda yetkazib berilishi natijada uning shikastlanishi, noto‘g‘ri tamg‘alanishi, taqsimot uslubining mos kelmasligi yoki talabning o‘zgarishi va boshqalar. Har qanday holda ham qaytarilgan mahsulotlarni qabul qilish va joylashtirish, ularni tuzatishga yuborish fizik taqsimot vazifasi hisoblanadi. Mahsulotlarni qaytarish jarayoni miqyosi va ularning samaradorligi mahsulot va taqsimot kanallariga bog‘liqdir. Qaytarilgan sanoat tovarlarini to‘g‘ri va qisqa taqsimlash kanallari orqali ajratib olish murakkab taqsimot kanallari orqali taqsimlanadigan mahsulotlarga qaraganda oson hal qilinadi.

Qaytarilgan tovarlar masalasida ularni ishlab chiqaruvchining omborlariga
joylashtirish asosiy bosqich sanaladi. Qaytarilgan mahsulotlarni joylashtirish mexanizmining xizmati hisob-kitoblar, nakladnoylar to‘lovi, mahsulotlarni ko‘chirish, ta’mirlashni ta’minlovchi iste’molchi va ishlab chiqaruvchi o‘rtasida bevosita aloqalarni o‘rnatish bilan belgilanadi. Moddiy ta’minotning boshqaruvi
fizik taqsimlashning o‘ziga xos aksi hisoblanadi. Logistikaning mazkur vazifasi mahsulotning ishlab chiqaruvchiga jo‘natilishiga yordam beradi. Ishlab chiqaruvchining talablari buyurtmalarga o‘tkaziladi. Xaridlar bo‘yicha vakil firmaning asosiy parametrlari (narxlar, yetkazib berish sifati) bo‘yicha talablarini qondiruvchi mol yetkazib beruvchilarni tanlaydi.

4.