|
1 Голубков Е.П. Маркетинговые исследования: теория, методология и практика:
Учеб. изд. 2-е перераб. и доп.-М.:Финпресс, 2003.
1 Agar ma’lum bir vaqtning ichida kon’yunkturaning rivojlanish
tendensiyalari va sur’atlarini bilib olish masalasi qo’yilgan bo’lsa, u holda
kon’yunktura tahlili shu vaqtning ichida uning dinamikasini o’rganish yo’li
bilan olib boriladi,
2 Agar eng oxirgi sanaga kon’yunktura holatini aniqlash masalasi
qo’yilgan bo’lsa, u holda, iqtisodiy siklning fazasini va faza ichidagi misol
tariqasidagi joyini aniqlash yo’li bilan olib boriladi. Shuni e’tiboiga olish
kerakki, kon’yunktura tahlili va uzoq tendensiyalarning rivojlanishini
aniqlash o’zaro bog’liq va bir - birini to’ldiradi.
Kon’yunktura tahlili jamiyatning xo’jalik hayoti qiyinligini hisobga olmagan
holda u yoki bu qarashlami tasdiqlaydigan o’zboshimchalik bilan tanlangan
omillar va statistiktik ma’lumotlarga yondoshib emas, balki bir-biriga qarama-
qarshi xodisalaming yig’indisiga yondashish kerak. Kon’yunktura tahlilining
shakli bu kon’yunktura sharxi va ma’lumotnomasidir.
Mahsulotni ishlab chiqarishni belgilanganligiga qarab, mahsulotni
absolyut birligi o’lchovlarida ishlab chiqarib, ishlab chiqarish davrini
davomiyligi, iste’molchilar doirasi tezroq yoki sekinroq kon’yunkturani
o’zgarishini aks ettiradi.
Ba’zi tarmoqlar, masalan qora metallurgiya, havo va suv transporti,
qurilish belgilangan iste’molchilar uchun oldindan buyurtma qilish tizimi
bo’yicha ishlaydilar. Boshqalar esa, ya’ni avtomobil , radioelektron va shu
kabilar qisqa muddat ichida ishlab chiqariladi va bozorda noma’lum
iste’molchilaxga sotiladi. Uzoq muddatli tovarlami ishlab chiqarishni qisqarishi
yoki o’z ishi natijasida ishlab chiqarish konyunkturasini yaxshilash yoki
yomonlash aniq ko’rsatkichi bo’lib hisoblanmaydi. Chunki katta buyurtma
portfelining kattaligi yoki shunday tarmoqlarda uning yo’qligi mahsulot ishlab
chiqarish dinamikasining iqtisodiy siklning dinamikasidan rad etadi.
7.3.Konyunkturani bashorat qilish
Ayrim tovar bozor konyunkturasini o ’rganishdan maqsad to’g’ri
bashorat qilish va o’zgarishlaming oldindan aytib berishdan iboratdir.
Umuman bashorat - bu obyekt ahvolining kelajagi haqida, fikrlari va
rejalarini ro’yobga chiqarish yo’llari va muddatlaridir. Bashorat insonning
o ’rganish va amaliy faoliyatida yo’llangan obyekti bo’lib, jarayonlar,
ko’rinishlar, xodisalar bo’lishi mumkin.
Bashorat qilish bu- obyektning kelajagini tahlil qilish va bu kelajakni
qanday bo’lishini ko’ra bilishdir. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning bashorat
imkoniyatlari eng awal sabab va hodisa bog’lanishlarining tabiat xarakterlari
orqali aniqlanadi. Oldindan aytib berish, bashorat qilish faqat umumiy xossalar
va qonuniylikka ega bo’lgan sabab va xulosalar aniq bo’lgan jarayonlaiga bog’liqdir.
Iqtisodiy bashorat konyunkturasini tuzishning asosiy imkoniyatlari
iqtisodiy hodisalami rivojlanishi to’g’ridan - to’g’ri vaqt taqozosi orqali
aniqlanadi. Bashorat qiluvchining vazifasi hozirgi kunda ko’z ostida
oldingilami esga olib, kelajak elemetlarini topish va umum tendensiyalarini
o’rganib shuhodisalami rivojlanishining kelajagini ko’rsatib berishdir.
Bashoratning maqsadi va xizmati rasional yechimlar qabul qilish uchun
muqobil iqtisodiy rivojlanish va uning ijtimoiy-iqtisodiy natijalarini ko’ra
bilishdir. Bashorat qilish umumiy rejalashtirishni va boshqarishni rivojlantirish
uchun samarali qurol bo’lib xizmat qiladi. Jahon bozori rivojlanish kelajagini
aniq ko’ra bilish uning imkoniyatlarini va ehtiyojlarini aniqlash uchun davlat
miqyosida qaysi sohalarini o’sishi va effektivligini aniqlash va radikal
o’zgarishlarini va ilmiy ishlab chiqarishni baholashga imkoniyat beradi.
Bashorat qilish har doim ishni rejalashdan oldingi bosqichi hisoblanadi,
marketing dasturi va rejasining asosiy variantlaridan biri hisoblanadi, chunki
bashorat qilishning maqsadi- bilimimizning darajasiga to’g’ri keladigan va
bashoratga kiritilishi asosida mumkin bo’lgan holatlaming rivojlanishini
kengroq bo’lishi mumkin bo’lgan muqobil yo’llarini berishdir. Bu holatda
qaror qabul qilish bashorat variantlarining ko’proq bo’lishi mumkin bo’lgan
asoslangan tanlov hisoblanadi. Bashorat qilish — ilmiy-tahliliy ajralmas
bosqichdir. Ishlab chiqarilgan bashoratlar asosida qarorlami qabul qilish
ham qaror hisoblanadi. Hozirgi vaqtda iqtisodiy bashorat qilish 1-1,5 eng
ko’pi 2 yildir, muddatli 5 yilgacha, uzoq muddatli 5 yildan ortiq va 15-
20gacha. Qisqa muddatli bashorat qilish bu har doimgi kon’yunktura
bashoratidir, u har kungi amaliyotning boshqaruvchisi hisoblanadi, uzoq
muddatli bashorat qilish umumiy tendentsiyalarini aniqlaydi, iqtisodiy
programmalami tuzishda asos hisoblanadi va u kelajak konyunkturani aniqlash
uchun muhimdir. Hozirgi vaqtda zamonaviy ilm-fanda bashorat qilishning
yuzdan ortiq turli uslublari qo’llaniladi. Ular bir-birlaridan qo’Uanmalari
bilan, ularni qo’llash va asoslanganliklari bilan farq qiladi. Ulaming orasida
ekspert baholash uslubi, miya hujumi, tarixiy analog, har xil matematik-
statistik uslublami qo’llash bilan farq qiladi.
Kon'yunkturani bashorat qilishda kon’yunktura rivojlanishi umumiy
tendensiya baholaridan boshlash kerak. Buning uchun esa kelajak
kon’yunkturani zamonaviy kon’yunkturadan ajratish uchun hamma narsani
e’tiborga olishi kerak. Bu maqsad esa uzoq davr uchun xizmat qiladi.
Kon’yunktura rivojlanishidagi ichki omillar bilan bir qatorda yana shu
mamlakatning iqtisodiyotiga jahon kon’yunkturasining ta’sir etishini ham
kuzatish kerak, chunki u ba’zi mamJakatlar uchun kon’yunktura sinish
paytida katta ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. Agar mamlakatning tashqi
iqtisodiy aloqalari qancha kuchli bo’lsa, shunchalik unga bo’lgan ta’sir ortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
