Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov

6 -ja d v a L “ T o v a r-b o zo r” m a tr its a s i1
Tovarla
г
Bozorlar
Joriy
Yangi
Joriy
Bozorga chuqurroq kirib 
borish strategiyasi
Bozomi rivoilantirish 
strategivasi
• Sotishni jadallashtirish
• Yangi xaridorlami 
qidirish
• Raqobatchilami sindirish
• Tovami iste’mol sohasini 
kengayishi
• Yangi bozorlar
• Yangi sotish hududlari
• Xalqaro bozorlar
• Tovar ishlatilishining yangi 
sohalarini topish
Yangi
Tovami rivoilantirish
• 0 4z kuchi bilan yangi 
tovar ishlab chiqarish
• Bitimlami rivojlantirish
• Litsenziya
• Mahorat bilan 
ayirboshlash
Diversifiqatsiva
• Gorizontal
• Vertikal
• Konsentrik
Ushbu jadvaldan ko’rinib turibdiki, firmaning afzalligini o’sish 
manbalarini o’zlashtirishni 4 ta asosiy strategiyalari bo’lishi mumkin:
• bozoiga chuqurroq kirib borish strategiyasi;
• tovami takomillashtirish strategiyasi;
• bozorni rivojlantirish strategiyasi;
• diversifikasiya.
Diversifikatsiyani uchta turi mavjud: gorizontal, vertikal va konsentrik.
Gorizontal diversifikatsiya deganda ilgarigi tovarlarga o’xshash ishlab 
chiqarish, texnik, ta’minot va sotish sharoitlariga yaqin bo’lgan tovarlami 
ishlab chiqarish tushuniladi.
1 М а н б а : Б а ги е в Г Л . и д р . М а р к е т и н г , C - П б . П и т е р , 2 0 0 5 .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Vertikal diversiflkatsiya esa ilgarigi tovar ishlab chiqarishni sotuv 
yo’nalishi sifatida ham tovar dasturini chuqurligini o’stirishni anglatadi. 
M asalan, g o ’sht m ah su lo tlarin i sotuvchi maxsus d o ’kon mol 
yetishtirishni 
va selektsiya bo ’yicha ishlab chiqarishni qo’llab- 
quvvatlaydi.
Kontsentrik diversiflkatsiya korxona uchun yangi tovami ishlab chiqarishni 
ko’zda tutadi.
Yangi tovarlami ishlab chiqish va qo’llash innovatsiya siyosatining tamoyil 
va uslublariga, xususan, tovar innovatsiyasi jarayoniga mos holda amalga 
oshiriladi.
Tovar innovatsiyasi jarayoni olti bosqichni o’z ichiga oladi:
• yangi tovar haqida g’oyani qidirish;
• g’oyani tanlash;
• yangi tovar g’oyasini tijoratlashuvini iqtisodiy tahlili;
• tovarni ishlab chiqish;
• bozor sharoitida uni tajribadan o ’tkazish;
• tovami bozoiga qo’llash;
Tovar innovatsiyasi jarayoni yangi tovar haqida g’oyani qidirish bilan 
boshlanadi. Yangi tovar g’oyani qidirishni asosi bo’lib tovar haqidagi ichki 
va tashqi g’oyalar manbai hisoblanadi.
Tashqi tovar haqidagi g’oyalar manbaiga: savdo korxonalari, 
xaridor va iste’molchilar, raqobatchilar, yarmarka va ko’rgazmalar, 
tadqiqot institutlari, ta ’m inotchilar, vazirliklar va boshqa davlat 
institutlari kiradi.
Tovar haqidagi ichki g’oyalar manbaiga: marketing tadqiqotlari bo’limi, 
ishlab chiqarish bo’limi, marketing bo’limini barcha qismlari, halqaro 
iqtisoiy hamkorlik bo’limi, tovami tayyorlash bo’limi kiradi.
Tovar innovatsiyasi jarayoni bosqichlari o’z mazmuniga ko’ra yangi 
tovami rejalashtirish jarayonini ifodalaydi.
Yangi tovami rejalashtirishning vazifasi muqobil variantlami qidirish 
va ishlab chiqishdan iboratdir.
Yangi tovami rejalashtirish uchun turli uslublar qo’llaniladi. Yangi 
tovar haqida g’oyani baholashda bozomi tadqiq qilish va ijodiy uslublardan 
foydalaniladi.
Iqtisodiy tahlil bosqichida foydani solishtirish, zararsizlikni baholash 
uslubi, xavf-xatar tahlili uslublaridan foydalaniladi.
Tovar ishlab chiqish bosqichlarida tovar ishlab chiqish, markasini ishlab 
chiqish texnikasi va xarajatlami hisoblash uslublari ishlatiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---