Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

10.3-rasm. Kutilayotgan inflyatsiya va foiz stavkalari (3 oylik g„aznachilik 
veksellari) 1953-2013 yy. 
Manba: Federal Reserve Bank of St. Louis FRED database: 
http://research.stlouisfed.org/fred2/. 
10.4-rasm. Biznes sikl va foiz stavkalari (3 oylik g„aznachilik veksellari) 
1953-2013 yy. 
Izoh: liniyalar bilan belgilangan davrlar iqtisodiyotdagi pasayish. 
Manba: Federal Reserve Bank of St. Louis FRED database: 
http://research.stlouisfed.org/fred2/. 
Ko‗rinib turibdiki, 1953-2013 yy. 3 oylik g‗aznachilik veksellarining foiz 
stavkasini tebranishi iqtisodiyotning o‗sish va pasayish jarayonlariga ham bog‗liq. 

---

226 
Iqtisodiyotning pasayish davrida foiz stakasi pasayishini, aksincha iqtisodiyotning 
o‗sish davrida foiz stavkasini o‗sishini kuzatish mumkin
201
.
Aktivlar likvidligini pasayish riski moliya nistitutlari tomonidan chiqib 
ketadigan naqd pullarni qoplash uchun yetarli darajadagi naqd pul mablag‗lari 
kirimi bilan ta‘minlay olmasligi ehtimolligini bildiradi. Likvid aktivlar barcha 
moliya institutlari uchun zarur hisoblanadi. Banklar va boshqa depozit 
muasassalariga jalb qilingan depozitlar va boshqa majburiyatlar bo‗yicha, pensiya 
fondlari ular yordamida shartlashgan kelishuv to‗lovlarini amalga oshirish uchun 
kerak bo‗ladi. Hayot sug‗urtasi bilan shug‗ullanadigan kompaniyalar uchun 
muddatidan ilgari mijoz bilan ro‗y bergan baxtsiz xodisaga to‗lov uchun zarurdir.
Moliya institutlarining ma‘lum darajadagi likvid shakldagi aktivlarini 
mavjudligi shuni anglatadiki, naqd pul mablag‗larini yetishmovchiligi mavjud 
bo‗lsada, biroq daromad keltiruvchi istiqboli investitsiya qilish yoki ssudalar 
berish imkoniyatini qo‗ldan bermaydi. Agarda moliya institutlari joriy qisqa 
muddatli majburiyatlar bilan hisob-kitob qilish uchun zarur naqd pul mablag‗lariga 
ega bo‗lmasa, hatto faoliyati uzoq muddatli istiqbolda foyda keltirish lozim 
bo‗lganda ham, u bankrot deb tan olinishi mumkin.
Milliy valyuta almashinuv kursini o‗zgarishi ham moliya institutlarining 
daromadi yoki portfeli qiymatini tebranishlarga olib keladi. Ko‗pchilik moliya 
muasassalari xorijiy valyutada ochilgan hisob varaqlariga ega bo‗lib, mijozlar 
topshiriqlariga ko‗ra valyuta oldi-sotdi operatsiyalarini amalga oshiradi. Bundan 
tashqari, ular to‗g‗ridan-to‗g‗ri boshqa mamlaktlar iqtisodiyotiga investitsiya qiladi, 
xalqaro kredit bozorida yoki xorijda ikkilamchi moliyaviy majburiyatlar sotishni 
amalga oshiradi. Jahon iqtisodiyoti holatini o‗zgarishi, AQSh dollariga nisbatan 
xorijiy mamlakatlar valyutasi almashinuv kurslarini tebranishiga va valyuta 
kurslarini bunday tebranishi moliya muassasalarining valyuta hisoblari qiymatini 
pasayishiga yoki o‗sishiga olib keladi.
Siyosiy risklar AQSh hukumatining xorijiy davlatlar bilan shartlashgan 
harakatlari natijasidagi portfellar bahosidagi tebranishlarda aks etadi. Shuningdek, 
hukumatlarni 
moliya 
institutlari 
faoliyatini 
tartibga 
solish 
qoidalariga 
o‗zgartirishlar kiritishi ham ularni daromadlari va aktivlari qiymatiga ta‘sir etadi. 
Masalan, banklar va depozit muassasalari uchun majburiy sug‗urta badallarini 
oshirish to‗g‗risida qaror qabul qilinishi, ularning daromadlarini kamaytiradi. 
Shuning 
uchun, 
moliya 
institutlari 
tomonidan 
siyosiy 
vaziyatlardagi 
o‗zgartirishlarni kuzatib borish va ular sodir bo‗lganda tezlik bilan aniq qarorlar 
qabul qilish g‗oyat muhim hisoblanadi
202
.
201
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins.79,81p. 
202
Kiduell D. S., Peterson R. L., Blekuell D. U. Finansovie instituti, rinki i dengi. -SPb: Izdatelstvo «Piter», 2000. - 
(Seriya «Bazoviy kurs»)-59s.

---