Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

10.2-jadval 
Axborotlar asimmetriyasi muammolari va yechimi vositalari 
 
Axborotlar 
asimmetriyasi 
muammolari 
Yechimi vositalari 
Moliyaviy 
struktura 
xusususiyati 
noto‗g‗ri tanlov 
axborotlarni tayyorlash va sotish 
jarayonlarini xususiylashtirish
1,2 
axborotlar ochiqligini ta‘minlanishini 
davlat tomonidan tartibga solinishi
5 
moliyaviy vositachilik 
3,4,6 

---

xususiy kapital va ta‘minot 
7 
Aktsiya bozoridagi 
ma‘naviy risk 
(―printsipal-agent‖ 
muammosi) 
axborotlarni tayyorlash: monitoring
1 
axborotlar ochiqligini ta‘minlanishini 
davlat tomonidan tartibga solinishi
5 
moliyaviy vositachilik 
3 
qarz kelishuvlari 
1 
Qarz 
kelishuvlaridagi 
ma‘naviy risk
xususiy kapital 
6,7 
cheklovlarga rioya qilinishini monitoringi 
va nazorati
8 
moliyaviy vositachilik 
3,4 
Manba: Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. 
Eakins.151p. 
Moliyaviy strukturaning xususiyatlari: 
1.
Aktsiya chiqarish–tashqi moliyalashtirishning eng muhim bo‗lmagan 
manbasi. 
2.
Bozor qimmatli qog‗ozlari–moliyalashtirishnig asosiy manbasi emas. 
3.
Bilvosita moliyalashtirish bevosita moliyalashtirishdan muhimroq. 
4.
Bank ssudalari–tashqi moliyalashtirishning eng muhim manbasi. 
5.
Moliyaviy tizimni davlat qattiq nazorat qiladi. 
6.
Yirik barqaror kompaniyalar qimmatli qog‗ozlar bozoriga kirish 
imkoniyatiga ega. 
7.
Ta‘minot–qarzdorlik kelishuvining asosiy jihati. 
8.
Qarzdorlik kelishuvlari shartlar bo‗yicha ko‗pgina cheklovlar o‗z ichiga 
oladi. 
Noto‗g‗ri tanlov natijasida ―limonlar‖ muammosi qarz bozori va kapital 
(aktsiya) bozorida paydo bo‗ladi
212
. Taxmin qilamiz, investor oddiy aktsiya sotib 
olmoqchi, biroq investor bozorda kam riskli kutilayotgan foydasi yuqori bo‗lgan 
ishonchli firma-emitent bilan yuqori riskli kutilayotgan foydasi yuqori bo‗lmagan 
ishonchsiz firma-emitent ajratib olish imkoniyatiga emas. Bunday holatda investor 
ma‘lum bir o‗rtacha ko‗rsatkichni ifodalovchi bahodagi aktsiyani, ya‘ni ishonchli 
va ishonchsiz firma aktsiyalari bahosi orasidagi o‗rtacha bahodan kelib chiqib sotib 
oladi. 
Masalan, oddiy aktsiya uning egasiga emitent aktivi va sof daromadidan ulush 
huquqini beradi. Aktsiyalar ma‘naviy riskning aniq bir turi - "printsipal–agent" 
muammosiga moyil bo‗ladi. Agarda firmaning katta bo‗lmagan aktsiyalariga egalik 
qiluvchi firma egasi bo‗lmagan menejnerlar (agentlar) asosiy aktsionerlarga 
(direktorlar) uchun ishlaganda, ya‘ni aktivlarni mulkdorlar va menejnerlarga 
212
George Akerlof, "The Market for 'Lemons': Quality, Uncertainty and the Market Mechanism", Quarterly Journal 
of Economics 84 (1970), p. 488-500. Stewart Myers and N. S. Majluf, "Corporate Financing and Investment 
Decisions When Firms Have Information That Investors Do Not Have", Journal of Financial Economics 13 (1984), 
p. 187-221. Bruce Greenwald, Joseph E. Stiglitz, Andrew Weiss, "Information Imperfections in the Capital 
Market and Macroeconomic Fluctuations", American Economic Review 74 (1984), p. 194-199. 

---

238 
bunday 
taqsimoti, 
menejnerlarning 
o‗z 
manfaatlari 
yo‗lida 
foydani 
maksimallashtirishdan manfaatdor bo‗lmasligi bilan bog‗liq bo‗lgan ma‘naviy 
riskni keltirib chiqaradi.
Aktsiya qanchalik riskli bo‗lsa, investor tomonidan shunchalik yuqori 
daromad talab qilinadi. Investorlar aktsiya yoki investitsion portfel bo‗yicha 
umumiy riskni daromadlilikni dispersiya qiymati yoki o‗rtacha kvadrat og‗ishi 
yordamida hisoblaydilar. Daromadlililik dispersiyasi qancha katta bo‗lsa, aktsiyalar 
riski va narhini o‗zgarish ehtimolligi yuqori bo‗ladi. Aktsiya bilan bog‗liq bo‗lgan 
risklarni summa ko‗rinishida tizimli (bozor) risk hamda tizimsiz (tasodif) risklarga 
ajratish mumkin. Fyuchers bozoridagi asosiy risklar quyidagilardan iborat: bazis 
riski; bozor manipulyatsiya riski; shartnoma xususiyatlari bog‗liq risklar; kafolat 
ta‘minoti riski
213
.