Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

 
10.5-rasm. AQSh uzoq muddatli obligatsiyalar bo„yicha daromad darajasi 
1919-2013 yy. 
Manba:Board of Governors of the Federal Reserve System, 
Banking and Monetary Statistics, 
1941–1970
; Federal Reserve Bank of St. Louis FRED database, 
http://research.stlouisfed.org/fred2/.
1919-2013 y. bir necha turdagi uzoq muddatli obligatsiyalar bo‗yicha
daromadlilik grafiki foiz stavkalarini qoplanishi bir xil muddatdagi obligatsiyalar 
uchun ikkita juda muhim o‗ziga xos xususiyatlarni ko‗rsatmoqda:

Qoplanishi bir xil muddatdagi turli obligatsiyalar bo‗yicha foiz stavkalari har 
bir yilda bir-biridan farq qilgan va foiz stavkalari o‗rtasidagi farq (spred) vaqti 
bilan o‗zgargan. Masalan, 1930 yil oxiriga kelib, munitsipal obligatsiyalar bo‗yicha 
foiz stavkalari, g‗aznachilik obligatsiyalar bo‗yicha foiz stavkalaridan yuqori 
bo‗lgan bo‗lsa, boshqa davrlarda ushbu nisbat teskari ko‗rinishga ega bo‗lgan.

Vaa
reyting ko‗rsatkichiga ega bo‗lgan korporativ obligatsiyalar bo‗yicha 
foiz stavkalari o‗rtasidagi daromad riski korporativ obligatsiyalarga (
Aaa) 
nisbatan 
yuqori, shuningdek, g‗aznachilik obligatsiyalari bo‗yicha foiz stavkalari bilan 
bog‗liq risklar 1940-1960 yy. pasaygan bo‗lsa, keyingi davrlarda yana o‗sgan
203
.
Obligatsiyalarni foiz stavkasiga ta‘sir etadigan risklardan biri defolt riski 
hisoblanadi. To‗lanmaslik riski emitent tomonidan belgilangan muddatlarda 
obligatsiya bo‗yicha foiz stavkalari va uning nominal qiymatini to‗lay olmasligi 
yoki to‗lashni hohlamasligidan kelib chiqadi. G‗aznachilik obligatsiyalari bo‗yicha 
to‗lanmaslik riski mavjud emas, chunki AQSh hukumati qarz majburiyatlarni 
to‗lash uchun soliqlarni oshirish mumkin. To‗lanmaslik riski nolga teng bo‗lgan 
obligatsiyalar risksiz deb nomlanadi. Riskli va risksiz obligatsiyalar bo‗yicha foiz 
stavkalari o‗rtasidagi farq (spred) risk uchun mukofot deb ataladi. Risk uchun 
mukofot, ya‘ni foizning qo‗shimcha summasi riskli obligatsiyalarni jozibador 
obligatsiyalarga aylantiradi.
203
Financial Markets and Institution\Eighth Edition. Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins.88p.

---

228 
Defolt riskini foiz stavkasiga ta‘sirini o‗rganish uchun risksiz (g‗aznachilik 
obligatsiya) va riskli (korporativ obligatsiya) bozorlar uchun talab hamda taklif 
diagrammasi ko‗rib chiqilgan. Soddalashtirish uchun taxmin qilamiz, boshlanishida
korporativ obligatsiyalar ham g‗aznachilik obligatsiyalariga o‗xshab risksiz 
bo‗lgan. Mazkur holatda ushbu ikki obligatsiyalarning tavsiflari (risk va qoplanish 
muddatlari) bir-biriga mos tushadi, shuning uchun, ular bo‗yicha muvozantlashgan 
baho va foiz stavkalari (
) ham teng bo‗lishi shart, shunday 
ekan, korporativ obligatsiya uchun risk mukofoti 
nolga teng.
Korporatsiyaning ko‗proq yo‗qotishidan defolt imkoniyatlarini kengayishi, 
korporativ obligatsiyalar bo‗yicha risk defoltini oshishiga va ushbu obligatsiyalar 
bo‗yicha kutilayotgan daromadni pasayishiga olib keladi. Korporativ obligatsiyalar 
bo‗yicha (a) talab egri chizig‗i 
ga chap tomonga siljiydi. Bir vaqtning 
o‗zida g‗aznachilik obligatsiyalar bo‗yicha korporativ obligatsiyalarga nisbatan 
kutilayotgan daromad ortadi. G‗aznachilik obligatsiyalar bo‗yicha (b) talab egri 
chizig‗i 
ga o‗ng tomonga siljiydi.