Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Xalqaro turizm fakulteti Xizmatlar sohasi yo’nalishi Fan: Turoperatorlik faoliyati Mustaqil ish Mavzu: Turizm sohasida keng qo’llanilayotgan elektron bronlash tizimlari

Bronlashtirishning hozirgi zamon kompyuter tizimida bronlash - KTB (Computer Reservation SyStem - CRS) ga XX asrning 1950 yillar oxiri va 1960 yillar boshlarida asos solingandi. Xuddi o`sha paytda aviа tashishlar nufuzi oshishi aviakompaniyalarga ulkan rezervlashtirish markazlarini yaratish zaruratini tug’dirdi. Ularning vazifasi turistik agentlar, mijozlardan pochta, telefon, telegraf orqali joyni bronlashga tushayotgan buyurtmalarni qo`lda ishlash edi. G’oyat kattaligi va ishlovchi xodimlar sonining ko`pligiga qaramay, o`tgan biroz vaqt ichida rezervlashtirish bo`yicha markazlar ortib borayotgan axborot hajmni uddalay olmay qoldilar. Bu esa KTB ishlanmalarining boshlanishiga turtki berdi.
Turizm sohasida keng qo’llanilayotgan elektron bronlash tizimlari
Axborotlar ishlab chiqish va taqsimlashda uni uzatish va ko`paytirish, ishonchligini ta`minlash (shу jumladan, sayohtlar uchun ma`lumotnomalar, prays - varaqlar, biletlar, rezervlashtirish to`g’risidа axborotlar) ancha qimmat turadi. Chunki xato ham juda qimmatga tushadi. AQShda ayrim kompaniyalar hali o`tgan asrning 1960 yillaridayoq o`z xususiy kompyuter tizimlarini ishlab chiqqandilar. Keyinchalik ayrim firmalarni ular birlashtirishga urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi (1961 yil - "DEL TAMATIC" "Delta", "PANA - MAC", "Pan Am"firmalari), ikki Amerika kompaniyalari "American Airlenes" va "United Airlines" bir - biridan mustaqil yuqori unumli, raqobatbardosh rezervlashtirish tizimlari yaratdilar
"United Airlines" 1976 yilda "Apollo" tizimi bilan birinchi bo`lib bozorga chiqdi. Oradan biroz vaqt o`tib "American Airlenes" o`z "Sabre" tizimini taklif qildi. Ushbu tizimlar munosabati bilan foydalanuvchilarga tizimlar ko`priklari orqali (konnektorlar) real vaqt rejimida aviareyslar haqida axborot olish imkoniyati yaratildi.
1980 - yillar ikkinchi yarimida aviakompaniyalar bozorni egallash nuqtai nazaridan KTB qo`llanishi afzal ekanligini anglaydilar va shunday tizimlar uchun jahon birinchligi musobaqlari boshlanib ketdi. Amerikaning "Sabre" va "Apollo" tizimlari Britaniya bozorlarini egallab oldi Yevropa yangi "Galileo" va "Amadeus" tizimlari ularga qarshi turishga intildilar.
KTB o`z pulining katta qismini bronlashtirish huquqi, ya`ni xizmat yetkazib beruvchilardan olib agentliklarga yetkazib berish orqali ishlab topadi. Agentliklar bilan aloqa qiymati kattaligi amalda doimiy, buyurtmani etkazib beruvchilar soni o`sishi sof daromadga aylanadi. Har bir yetkazib beruvchi aniq mijozga nima zarur bo`lsa hammasini muhayyo qilishga urinadi, buni ular sotish va daromadni ko`paytirish uchungina emas, balki mijozlarni boshqa potentsial raqobatchi yetkazib beruvchilarga oqib ketmasligi uchun ham qilishadi. Shu tariqa "Monopoliya sotish nuqtasi" g’oyasi tug’ildi raqobat va evolyutsiya tizimi jarayonlari global distribyutor tizimi bozorini quyidagi holatga olib keldi.
Dunyoning yetakchi global distribyutor tizimi raqamlarda
Dunyo bo`yicha asosiy GDTning hududiy taqsimlanishi (terminallar)