Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti turizmda elektron biznes fanidan mustaqil ish

1.1-rasm. Gipermatn.

Odatda, gipermatn tarkibiga gipermurojaatlar kiradi. Ular matnda ajratilgan so’z, tugmacha yoki rasm ko’rinishida bo’ladilar. Ular ustiga sichqoncha kursorini olib kelib va chertib, siz bu ob’ektlar haqida qo’shimcha ma’lumotlarga ega bo’lasiz. Bu qo’shimcha ma’lumotlar to’rning ixtiyoriy joyida: shu xujjatning ichida, xujjat joylashgan serverning boshqa erida yoki er sharining boshqa burchagidagi serverda bo’lishi mumkin.

• 
  Gipermurojaatlardan foydalanish olisdagi veb serverdan birinchi veb sahifani chaqirishdan boshlanadi. Sahifaning bir joyidan ikkinchisiga o’tish uchun ham gipermurojaatlardan foydalaniladi.
  
• 
  Gipermurojaatlar ikki xil bo’ladi: nisbiy va mutloq. Nisbiy gipermurojaatlar bita serverda joylashgan sahifalarni chaqirish uchun ishlatiladi. Masalan, veb saytning bosh sahifasidan uning boshqa sahifalariga o’tish nisbiy gipermurojaatlar yordamida bajariladi. Nisbiy gipermurojaatlarda sahifalarning bir-birlariga nisbatan joylashuvidan foydalaniladi. Bu esa veb sahifalarning bir vaqtda boshqa joyga ko’chirishga to’g’ri kelganda juda qo’l keladi. Masalan, veb sayt bir serverdan ikkinchisiga ko’chirilganda faqat uning bosh sahifasiga murojaat o’zgaradi. Boshqa sahifalarni bosh sahifaga nisbatan joylashishi o’zgarmaydi va bu sahifalarni chaqirish uchun ishlatiladigan nisbiy gipermurojaatlarni o’zgartirmasa ham bo’ladi.
  
• 
  Turli veb serverlar orasidagi bog’lanishlarda mutloq gipermurojaatlardan foydalaniladi. Bunday bog’lanishlar veb sayt yaratilayotgan paytda nazorat qilinmaydi va ular tayyor veb saytlar orasida ishlatiladi.
  Mutloq gipermurojaatlarda “o’lik” bog’lanishlar, yani ishlamaydigan bog’lanishlar paydo bo’lishi mumkin. Masalan, sizning saytingizdan murojaat qiladigan boshqa sayt sizga ma’lum qilinmasdan boshqa joyga ko’chirilishi mumkin va bu “o’lik” bog’lanish paydo bo’lishiga olib keladi.
  

Giperbog’lanish (ingl. hyperlink ) – gipermatnli hujjatning bir qismi bo’lib, ushbu yoki boshqa bir hujjatning elementiga (masalan, fayl, matn, sarlavha, rasm va b.) o’tishni bajaradi. Bu yerda uchraydigan tushunchalar bitta ma’noga ega, bular: Giperbog’lanish, Giperaloqa, Gipermurojaat, Giperhavola.

НТТР (Hyрertext Transfer Рrоtоcоl) «gipermatnlarni uzatish protokoli» tarmoq protokollari ichida eng sodda va qulay protokollardan hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi «giperbog’lanish»dan hosil bo’lgan URL adresli elektron hujjatlarni o’qishga oid so’rov (Запрос) ni serverga jo’natish (xuddi shu vaqtda so’ralayotgan hujjat joylashgan server bilan aloqa o’rnatiladi) va so’ralayotgan hujjat olib bo’lingandan so’ng server bilan aloqani o’zishdan iborat.

Internetda elektron hujjatlar gipermatn yordamida bayon etiladi. Gipermatn bu matnni giperbog’lanishlar yordamida ifodalashdir.

Giperbog’lanishlar ichki va tashqi bo’lishi mumkin. Agar giperboo’lanish boshqa bir serverda mavjud bo’lgan alohida o’zining URL adresiga ega bo’lgan elektron hujjatga nisbatan ishlaydigan bo’lsa, u holda bunday giperbog’lanish tashqi deb ataladi. Ba’zi hollarda Web hujjat avtorlari qulaylik nuqtai nazaridan bir serverning o’zida joylashgan elektron hujjatning o’zini ham bir necha bo’laklarga bo’lib, giperbog’lanishlar yordamida ifodalaydilar, bunday giperbog’lanishlar ichki deb ataladi.

2.