Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «sotsiologiya»

Jamoatchilik fikrining tarkibiy komponentlari va vazifalari

Jamoatchilik fikrining strukturasi o‘z ichidagi komponentlarining o‘zaro qonuniy bog‘liqligi asosidagi joylashuvi va aloqasini nazarda tutadi. Jamoatchilik fikri tarkibidagi asosiy komponentlar besh darajaga bo‘lib o‘rganiladi.

1. 
   Tarkibiy komponentlar (ma'lum ob'ektlarga nisbatan ijobiy, salbiy, neytral baholar)
   
2. 
   Asos komponentlari (ratsional emotsional, irodaga oid komponentlar)
   
3. 
   Sb'ekt-ob'ekt komponentlari (asosiy sotsial sub'ektlar yoki jamoatchilik fikrining egalari, jamoatchilik fikrini aks ettiruvchi ob'ektlar)
   
4. 
   Darajali komponentlar (ichki tuzilish, ijtimoiy psixologiya va ideologiyaning mutanosibligi)
   
5. 
   Jamoatchilik fikrining dinamik yoki diaxronik strukturasi, ya'ni jamoatchilik fikrining asosiy sikllari: genezis bosqichi, funksional bosqich, yakun topish bosqichi.
   

Jamoatchilik fikri o‘zining ikki asosiy vazifasiga ega. Ularning birinchisi gnoseologik vazifa bo‘lib, u o‘z ichiga atrofdagi voqyea va hodisalarni bilish hamda ularni baholash jarayonlarini qamrab oladi. Jamoatchilik fikrining sotsietal vazifasi o‘z ichiga shaxsning adaptatsiyasi, sotsiomadaniy meros, madaniyatlarning o‘zaro mutatsiyasi (qo‘shilishi), konservativ funksiya, boshqaruv funksiyasi, nazorat funksiyasi, maqsadga yetishtirish funksiyasi, himoyalash funksiyasi, boshqaruv funksiyasi kabilarni qamrab oladi. Jamoatchilik fikrining nazorat funksiyasi – hokimiyat va davlat institutlarini nazorat qiladi.

Konsultativ funksiya – hokimiyat orgnalariga maslahat beradi.

Direktiv funksiya – sotsial hayotga tegishli bo‘lgan qarorlar referendum vositasida qabul qilinadi.

Baholash funksiyasi – jamiyatda yuz yerayotgan barcha voqyea va hodisalar yuzasidan o‘zining baholovchi ijobiy yoki salbiy fikrini bildirishi.

Ba'zan jamoatchiliki fikri emotsiyalar ta'sirida shakllanadi. Ammo u konstruktiv va tahliliy tadqiqotlar asosida shakllangan bo‘lsa, maqsadga muvoffiq va ob'ektiv sanaladi. U ijobiy va salbiy mushohadalar sifatida namoyon bo‘lishi mumkin.

Sotsiologiyada “Xalq nimani o‘ylaydi va nimani istaydi?”, degan savol asosiylarida biri sanaladi. Bizning mamlakatimizda sotsiologik tadqiqotlar amaliyoti nisbatan yaqin tarixga ega. Shunga qaramay sotsiologik tadqiqotlarni o‘tkazish va ma'lumotlarni tahlili asosida tegishli xulosalarni ishlab chiqish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan, desa bo‘ladi.

4.