Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

L
AK
Y

, 
bu yerda: 
Y – ishlab chiqarish hajmi;
K – kapital sarflari; 

---

492 
L – ishchi kuchi sarflari; 
A – mutanosiblik koeffitsienti;

va 

- ishlab chiqarish hajmining ishchi kuchi va kapital sarflari bo‘yicha 
elastiklik koeffitsienti. 
Elastiklik koeffitsienti bir ko‘rsatkich miqdorining o‘zgarishi natijasida 
boshqa bir ko‘rsatkich miqdorining o‘zgarishi darajasini ifodalaydi. Shunga ko‘ra, 

koeffitsienti kapital sarflarining 1%ga o‘sishi ishlab chiqarish hajmining necha 
foizga o‘sishini, 

koeffitsienti esa ishchi kuchi sarflarining 1%ga o‘sishi ishlab 
chiqarish hajmining necha foizga o‘sishini ko‘rsatadi. 

va 

ning yig‘indisi ishchi 
kuchi va kapital sarflarining bir vaqtning o‘zida 1%ga o‘sishi ishlab chiqarish 
hajmining necha foizga o‘sishini ko‘rsatadi. 
Ch.Kobb va P.Duglas o‘z tadqiqotlarida AQSh qayta ishlash sanoatining 
1899-1922 yillar mobaynidagi ish faoliyatini tahlil qilib, ishlab chiqarish 
funksiyasining ko‘rsatkichlarini aniqlashga harakat qilganlar:
75
,
0
25
,
0
01
,
1
L
K
Y



. 
Bu ko‘rsatkichlar shuni anglatadiki, o‘sha davrda AQSh qayta ishlash 
sanoatida kapital sarflarining 1%ga oshirilishi ishlab chiqarish hajmini 0,25%ga, 
ishchi kuchi sarflarining 1%ga oshirilishi esa ishlab chiqarish hajmini 0,75% ga 
oshishiga olib kelar ekan.
Keyinchalik Kobb-Duglasning ishlab chiqarish funksiyasini golland 
iqtisodchisi Yan Tinbergen yanada takomillashtirib, unga yangi omil – texnika 
taraqqiyoti ko‘rsatkichini kiritdi. Natijada ishlab chiqarish funksiyasi formulasi 
quyidagi ko‘rinishni oldi: 
rt
e
L
AK
Y




1
, 
bu yerda: e
rt
– vaqt omili. 
Ishlab chiqarish funksiyasiga vaqt omilining kiritilishi endilikda nafaqat 
miqdor, balki «texnika taraqqiyoti» atamasi orqali uyg‘unlashuvchi sifat 
o‘zgarishlari – ishchi kuchi malakasining o‘sishi, innovatsiya jarayonlarining 

---

493 
kuchayishi, ishlab chiqarishni tashkil etishning takomillashuvi, jamiyat miqyosida 
ma’lumotlilik darajasining oshishi va boshqalarni ham aks ettirish imkonini berdi. 
Iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modeli makroiqtisodiy muvozanatning 
keynscha nazariyasini rivojlantirish va unga tanqidiy yondashish natijasida 
vujudga kelgan. Bu modellar orasida ingliz olimi R.Xarrod va amerikalik olim 
E.Domarning iqtisodiy o‘sish modellari e’tiborga molik hisoblanadi. Har ikkala 
modelning umumiy jihatlari mavjud bo‘lib, ular quyidagilar orqali shartlanadi: 
1) ular neoklassik modellardan farqli o‘laroq bir omilli model hisoblanadi. 
Ya’ni bu modellarda milliy daromadning o‘sishi faqat kapital jamg‘arishning 
funksiyasi hisoblanib, kapital samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi ishchi kuchi 
bandligining oshishi, FTT yutuqlaridan foydalanish darajasining o‘sishi, ishlab 
chiqarishni tashkil etishning yaxshilanishi kabi boshqa barcha omillar nazardan 
chetda qoldiriladi; 2) ishlab chiqarishning kapital sig‘imi ishlab chiqarish omillari 
narxlarining nisbatiga bog‘liq bo‘lmay, faqat ishlab chiqarishning texnik sharoitlari 
orqali aniqlanadi. 
Neokeynscha modelda investitsiyalarning o‘sishi iqtisodiy o‘sish va uning 
sur’atlarini belgilovchi omil hisoblanib, u bir tomondan, milliy daromadning 
o‘sishiga imkon yaratadi, ikkinchi tomondan esa, ishlab chiqarish quvvatlarini 
kengaytiradi. O‘z navbatida daromadning o‘sishi bandlikning oshishiga imkon 
yaratadi. Investitsiya hajmining ko‘payishi natijasida kengaygan ishlab chiqarish 
quvvatlari daromadning o‘sishi orqali to‘liq ishga tushirilishi lozim. Shunga ko‘ra, 
E.Domarning modelida quyidagi tenglik orqali muvozanatning ta’minlanishi shart 
qilib qo‘yiladi: