Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali «Buxgalteriya hisobi, moliya, soliq va statistika” kafedrasi mudiri: dots. M. Xolmurzaev

Tuzuvchi: «_______________ » ass: Vafoxojayeva D.
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
«Buxgalteriya hisobi, moliya, soliq va statistika”
kafedrasi mudiri: «______________ » Dots. M.Xolmurzaev
"Statistika"fanidan 2-kurs, 3-semstr yakuniy nazorat
22-Bilet
1.Tashkil qilinishi va qayta ishlash texnikasiga kura svodkalash qanday turlarga bo’linadi ?
Svadkalash tashkil qilinishiga qarab markazlashgan va markazlahmagan svodkalahlarga bo’linadi. Markazlashgan svodkalashda boshlang’ich ma`lumotlar bir yoki bir necha statistika boshqarmalariga to’planadi hamda o’sha yerda ko’zlangan maqsad va vazifalar nuqtayi nazaridan qayta ishlanadi. Bunday svodkalash ma`lumotlarini qayta ishlashda bir xil yondashishga va hizirgi zamon texnikasidan unumli foydalanishga imkon tug’dursa-da, lekin boshlang’ich ma`lumotlarni taqqoslash, tekshirish imkoniyatini bermaydi. Bundan tashqari, ma’lumotlarni ma`muriy va iqtisodiy tumanlar miqiyosida qayta ishlash, shu asosda xududiy ko’rsatkichlarni hisoblash cheklanadi.
Markazlashmagan svodkalashda boshlang’ich ma`lumotlar dastlab mahalliy statistika tashkilotlarida qayta ishlanadi, so’ngra Davlat Makroiqtisodiyot va statistika vazrligiga yuboriladi. Bunday svodkalashda statistik kuzatish materiallarini tekshirish va tegishli tuzatishlarni kiritish yengillashadi, hududiy ko’rsatkichlarni hisoblash imkoniyati tug’uladi. Ammo markazlashmagan svodkalash ma`lumotlarning tarqoqlanishiga olib keladi. Shuning uchun ham statistika amaliyotida har ikkala ko’rinishdagi svodkalash amalga oshiriladi.
2.Statistik guruhlash nima ? Uning yordamida qanday vazifalar amalga oshiriladi ?
Statistik guruhlash deb ijtimoiy hodisa va jarayonlarni chuqur har tomonlama o’rganish maqsadida eng muhim xarakterli belgilar bo’yicha bir xil guruh hamda guruhchalarga ajratib o’rganishga aytiladi. Guruhlash o’rganilayotgan hodisaning o’ziga xos xususiyatini, undagi qonuniyatni aniqlashga imkon beradi. Anashu tomoni bilan u ilmiy svodkalashning asosiy unsuri bo’lib hisoblanadi.
Guruhlash usuli birinchi marotaba XVIII asrda Rossiyada tadbiq qilina boshlandi. Bu usulni tadbiq qilishda va rivojlantirishda A.N.Radishchev(1749-1802), D.P.Jo’ravskiy(1810-1856), P.P. Simyonov Tyan-Shanskiy(1827-1914) kabi buyuk rus olimlarining xizmatlari katta. Masalan, sud statistikasining asoschisi A.N.Radishchev jinoiy ishlarni guruhlarga bo’lib o’rganishni takidlagan bo’lsa D.P.Juravskiy statistikani keng ma`noda darajalar, guruhlar bo’yicha hisob olib boruvchi fan deb atadi. Taniqli jo’g’rof va statis P.P.Simyonov Tyan-Shanskiy qishloq jamoalarini batraklar soni, yerni ijaraga olish va berish kabi belgilar asosida 6ta guruhga bo’lib o’rgandi. Zemstvo statistikaning vujudga kelishi va uning dehqon xo’jaliklarini xonadonlarga bo’lib o’rganish guruhlash usulini keng qo’llashga sabab bo’ldi.
Guruhlash usuli ommaviy to’plamlarda miqdor o’zgarishlaridan sifat o’zgarishlariga jarayonoi aniqlash maqsadida juda keng qo’llaniladi. Masalan, korxonalarni samaradorlik darajasi bo’yicha quyidagi uch guruhga:

• 
  Ilg’or;
  
• 
  O’rta;
  
• 
  Qoloq;
  

Katta kichikligiga ko’ra

• 
  Yirik
  
• 
  O’rta
  
• 
  Kichik
  

Mulkchilik shakliga ko’ra

• 
  Davlat
  
• 
  Jamoa
  
• 
  Xususiy kabi guruhlarga bo’lish mumkin.
  

Murakkab hodisalarni o’rganishda kombinatsion guruhlash usuli juda keng qo’llaniladi.
Guruhlash usuli yordamida bir-biri bilan bog’liq bo’lgan quyidagi uch turdagi vazifalar amalga oshiriladi:

• 
  Xodisalar ijtimoy-iqtisodiy tiplaga ajratiladi
  
• 
  Ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar tuzulmasi o’rganiladi
  
• 
  Hodisalar o’rtasidagi bog’lanish aniqlanadi.
  

Har qanday guruhlashni amalga oshirish uchun dastlab guruhlash belgisi va oralig’i aniqlab olinadi. Agar bular noto’g’ri belgilab olingan bo’lsa, u holda guruhlash ham siyosiy, ham iqtisodiy, ham ijtimoiy hayotni bo’yab ko’rsatuvchi natijalarni beradi.
3. Mintaqada xalqistemolmollariishlabchiqarish: