Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

 
 
Bu xarajatlar guruhiga transport-tayyorlov xarajatlari: buyurtma va sotish 
tashkiloti bilan bog‘liq xarajatlar, tovar-material buyumlarini tayyorlash va 
yetkazish xarajatlari, tabiiy yo‘qotish va kamchiliklarni qoplash xarajatlar, kerakli 
transport, bino va uni ta’mirlash vositalarni olish bilan bog‘liq xarajatlar, 
jo‘natish stansiyasiga yetkazib berish xarajatlari, mahsulot transportirovkasi 
xarajatlari va xokozolar. 
Keltirilgan obyektlar logistizatsiya xorijlari tavsifida ularning funksional 
tegishligi aniq ko‘rib chiqilgan. 

---

158 
V.I.Sergeev logistik harakatlarni o‘zgacha tavsifini taklif qiladi. Uning 
fikricha umumiy logistik xarajatlarni elementar va kompleks operatsiyalar, zaxira 
vositalarini ko‘chirishdagi xarajatlar, logistik menejment va xizmat sifatining 
etmaslikdan zarar, logistikani ma’muriylashtirish xarajatlaridan tashkil topadi. 
Taklif qilingan tavsifni ko‘rib chiqib quyidagi xulosaga kelamiz: avtor so‘zsiz 
logistik xarajatlarni logistik operatsiya xarajatlari deb aniqlagan. Xarajatlarning 
bunday tavsifi an’anaviy jarajatlarga qo‘lanilishi mumkin, shuningdek obyekt
logistizatsiya xarajati deb xam aniqlanishi mumkin. 
Xarajatlarning shakllanish manbaasiga ko‘ra yetkazib beruvchi xarajatlari, 
transport, vositachi tashkilotlar va iste’molchilar xarajatlariga bo‘lish mumkin. 
Xarajatlarni boshqaruvchi tizim yangi daromadlarni talab qiladi. Obyekt 
logistizatsiya xarajatlari boshqaruvi tushunchasi ostida kompleks jarayon yotadi. 
Obyekt logistizatsiya xarajatlarini boshqarish va nazorat qilish maqsadida 
javobgarlik markazida ko‘p darajali hisob tizimini ko‘rish kerak, keyinchalik 
xarajat, daromadlar va ohirida operatsiyalar markazlari bo‘yicha. Xarajatlarni 
hisoblash yo‘li bilan ularni funksional qobiq va tashuvchilarga taqsimlash orqali 
ular ustidan nazorat va boshqaruvni o‘rnatib bo‘lmaydi. Bu muammo aniq shaxs 
faoliyatidagi daromad va xarajatlarning o‘zaro bog‘liqligida aniqlanadi. Xarajatlar 
hisobiga bunday yondoshish ko‘pincha, javobgarlik markazi bo‘yicha xarajatlari 
hisobi nomi bilan ma’lum. U logistik zanjir va korxona tashkiliy tizimi afzalliklari 
asosida javobgarlik zonalariga ajratish prinsipiga asoslangan. Bu zona javobgarlik 
markazi deb ataladi va u materiallarni harakatlanish maydoni ham deb aniqlash 
mumkin. 
Xarajatlar rejasi tuzish zarurligi to‘g‘ridan-to‘g‘ri javobgarlik markazi bilan 
bog‘liq. Qaror qabul qilish va reja tuzishning muhim bosqichi rejalashtirilgan va 
aniq natijalarni solishtirib ko‘rishdir. 
Xarajatlar nazorati tizimining harakati ta’minlash uchun javobgarlik markazi 
menejeri 
nazorati 
darajasi 
guruhlanadi. 
Xarajatlar 
boshqariladigan 
va 
boshqarilmaydiganga bo‘linadi. Biroq hamma xarajatlar boshqaruvining past 
darajasiga tartibga solinishi mumkin, shuning uchun buxgalter javobgarlik markazi 
bo‘yicha smeta bajarilishi hisobotini tuzib xarajatlarni boshqariladigan va 
boshqarilmaydigan ajratadi. Undan tashqari menejerlar ishi xarajatlar darajasi 
bo‘yicha aniqlanadi, agar ular boshqarilmaydigan xarajatlarga ham bog‘liqligini 
bilsalar o‘z ishlarini yomon bajarishlari mumkin.