Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. Amonboyev, D. I. Abidova, N. A. Jurayeva turizm iqtisodiyoti

 
1.3. Buyuk ipak yo„li va unda turizmni rivojlantirishning 
ahamiyati: 
Zamonaviy turizmni rivojlanishiga ta‘sir etuvchi omil bir qancha 
bo‗lib, hozirgi vaqtda butun dunyoda, jumladan O‗zbekistonda ham 
iqtisodiyotning noishlab chiqarish sohalaridan biri xususan zamonaviy 
turizm sohasiga katta e‘tibor kuchayib bormoqda. Insonlar borgan sari 
o‗zlarining bo‗sh vaqtlarini samarali o‗tkazishga, milliy urf odatlarni 
o‗rganishga, dam olishga, sog‗ligini tiklashga, qadriyatlarini bilishga 
intilmoqda. Bunday barcha xizmatlarni turizm sohasi ko‗rsatadi. Bundan 
tashqari, insoniyat har doim o‗zining harakat doirasini o‗zgartirib, yangi 
yerlarni kashf qilishga intilgan. 20 asrga kelib bunday intilishlar kuchaydi 
va zamonaviy turizm industriyasining rivojlanishiga katta turtki bo‗ldi. 
Ayrim mamlakatlarda turizm sohasi juda ham barqaror rivojlanib 
bormoqda va ularning har yillik o‗sish sur‘ati 8-10 % gacha boradi. Bu 
davlatlarga Ispaniya, Italiya, Fransiya, AQSh va boshqa mamlakatlarni 
kiritish mumkin. Shunisi qiziqki zamonaviy turizmning rivojlanishi bilan 
bir qatorda transport, bozor infrastrukturasi, savdo-sotiq, ozik-ovqat 
tarmoqlari, qurilish, hunarmandchilik hamda boshqa xizmat ko‗rsatish 
sohalari rivojlanib ketdi. Respublikhamiz turizm sohasida xalqaro 
hamkorlikni rivojlantirish uchun juda boy imkoniyatlarga ega.
Bularga «Buyuk Ipak Yo‗li»ning shox tomiri respublikamizdan 
o‗tganligi, butun dunyoga mashxur tarixiy va milliy shaharlarimiz 
Samarqand, Buxoro, Xiva, Shaxrisabz, Qo‗kon, Toshkent va boshqa 
shaharlar, tabiiy va sog‗lomlashtirish resurslariga boy mintaqalarimiz 

---

15 
Chimyon, Shoximardon, Zomin, Boysun, Sherobod va boshqa 
shaharlarlar kiradi. Hozirgi kunga kelib, O‗zbekistonda zamonaviy 
turizmning rivojlantirish uchun asos solindi deb hisoblasa bo‗ladi. Bunga 
dalil sifatida 1999 yil 20 avgustda O‗zbekiston Respublikasining «Turizm 
to‗g‗risida»gi qonunning qabul qilinishi hisoblanadi. Qonunning maqsadi, 
zamonaviy turizm sohasidagi munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga 
soliq, turistik xizmatlar bozorini rivojlantirish, shuningdek turistlar 
huquqlarini va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdan iborat. Yana bir 
dalil, bu «Buyuk Ipak Yo‗li»ni qayta tiklashda O‗zbekiston 
Respublikasining faol qatnashishi va respublikada xalqaro turizmning 
rivojlantirish to‗grisida» gi farmonining Prezidentimiz tomonidan qabul 
qilinishidir. Bu farmonga binoan turistik korxonalar bir qator soliq 
imtiyozlarga ega bo‗lishdi. Bu farmon «Buyuk Ipak Yo‗li»da joylashgan 
tarixiy va zamonaviy shaharlarda turistik yo‗nalishlarning rivojlanishiga 
turtki bo‗ldi. Ming yillar davomida «Buyuk Ipak Yo‗li» Osiyo va 
Yevropa xalqlarini birlashtirishning turg‗un ahamiyatli va samarali usuli 
hisoblanib kelgan. Xuddi shu yo‗l bo‗ylab tovarlar, bilimlar, 
texnologiyalar, madaniyatlar almashuvi amalga oshirilgan, natijada 
shaharlarning, davlatlarning rivojlanishiga ko‗maklashib kelgan.
Butunjahon Turistik Tashkiloti ekspertlari «Buyuk Ipak Yo‗li»da 
qatnashishiga qarab, qatnashuvchi davlatni 3 qismga ajratgan. Birinchi 
qismga o‗ziga xos turizm zamonaviy modelini shakllantira boshlagan 
O‗rta Osiyо va Kavkaz davlatlari kirgan. Bu yo‗nalishda Butunjahon Tur 
istik Tashkiloti asosiy masala qilib turg‗un rivojlanish dasturini tuzishda, 
turistik tarmoqqa investitsiyani jalb qilishda, qonunchilikni ishlab 
chikishda va kadrlarni tayyorlashda ko‗maklashishi hisoblanadi. Ikkinchi 
qismga «Buyuk Ipak Yo‗li» obyektlarini o‗z ichiga olgan va turistik 
mahsuloti bilan aniq tajribaga ega bo‗lgan davlatlar kiradi. Bular Xitoy, 
Pokiston, Hindiston, Eron, Gretsiya va Turkiyalardir. BTT ning 
ekspertlari fikriga ko‗ra bu yerda xalqaro tashkilot «Buyuk Ipak Yo‗li» 
nomli turistik mahsulotning sotilishini rag‗batlantirishi mumkin. 
Uchinchi qism esa, qadimgi aloqaning oxirgi nuqtalarini o‗z ichiga 
qamrab oladi. Bularga bir tomondan Yaponiya, Koreya, ASEAN 
davlatlari kiradi. Bu yerda Butunjahon Turistik Tashkilotining vazifasi 

---

16 
«Buyuk Ipak Yo‗li»ni targ‗ibot qilish deb hisoblanadi, chunki bu 
davlatlar nafaqat katta turistik oqimni ta‘minlaydi, balki bu yo‗l bo‗ylab 
turizm uchun yetakchi bozorlar hisoblanadi
5
. «Buyuk Ipak Yo‗li» 
zamonaviy turizm mahsulotini mavqeini ko‗tarilishi uchun albatta 
fundamental asos bo‗lishi kerak. Uni sotish uchun barcha davlatlarning 
faol hamkorligi kerak. Bu yerda xususiy sektor va davlat sektori, xalqaro 
va ratsional tashkilotlar, alohida turoperatorlar va mehmonxona 
komplekslari munosabatisiz amalga oshirib bulmaydi. Butunjahon 
Turistik Tashkilotining «Buyuk Ipak Yo‗li» loyihasi bo‗yicha keyingi 
yig‗ilishi Xitoyda 1996 yilda bo‗lib o‗tdi, bunda mahsulotning 
marketingiga oid masalalar ko‗rib chiqildi. «Buyuk Ipak Yo‗li»da turizm 
bo‗yicha ikkinchi anjuman ham ahamiyatli bo‗lib o‗tdi. Ekspertlar fikriga 
ko‗ra bu yerda «Buyuk Ipak Yo‗li»ning asosiy turistik resurslari: 
diqqatga sazovor joylar, zamonaviy va tarixiy obyektlar, joylashtirish 
vositalari, transport va axborot markazlari shakllandi. Bu tadbirlardan 
keyin ushbu loyha rivojlana boshladi.
Buyuk Ipak yo‗llining tarixiy arealida joylashgan mamlakatlar milliy 
turizm tashkilotning faoliyatini muvofiqlantirish maqsadida 2004 y 
Samarqandda YuNVTOning Mintaqaviy ofisi tashkil topgan. Bunda 
quyidagi masalalar shakllandi: «Buyuk Ipak Yo‗li»ning regionlarini 
xalqaro targ‗ibot qilish, bu turistik ma‘lumotni reklama qilish uchun 
global 
axborot 
kommunikatsiya 
tarmoqlaridan 
foydalanish 
va 
O‗zbekiston turistik brendini ishlab chiqishda ishtiroq etish. 
1994 yilda boshlab Butunjahon Turistik Tashkiloti «Buyuk ipak yo‗li» 
loyihasini barcha yirik xalqaro yarmarkalarda faol targ‗ibot qila boshladi. 
Butunjahon Turistik Tashkilotining bashoratlariga ko‗ra 2020 yilga kelib 
dunyoning asosiy turistik yo‗nalishlari bo‗lib Xitoy hisoblanadi. Bu 
davlat hozirgi kunda 22 mln. turist qabul qila olishligi bilan oltinchi 
o‗rinni egallaydi va o‗rtacha yillik 8 foizli o‗sish bilan Xitoyga keladigan 
turistlarning soni 137 mln.ga, Gonkongga esa 59 mln. kishiga yetib, 
birinchi o‗rinni egallaydi. Bundan kelib chiqib, «Buyuk Ipak Yo‗li» 
loyihasiga ishtirokchilarning oldida turistik mahsulotni shakllantirishda 
5

---

17 
bu davlatlarni hisobga olish masalasi turibdi, masalan, Germaniya-
O‗zbekiston-Xitoy, 
Fransiya-O‗zbekiston-Gonkong 
va 
boshqalar. 
Turistlarning yillik harajatlari 5 mlrd. dollarga yetishini hisobga olsa, 
O‗zbekiston ham bu valyutaning ayrim qismini shaklllantirishga va 
o‗zlashtirishga imkoniyati bor. Chunki «Buyuk Ipak Yo‗li» bo‗ylab 
Xitoyga sayohat qiluvchi turistlarning asosiy qismi Respublikhamiz 
orqali harakat qiladi. Bu degani xorijiy turistlarning mamlakatimizdagi 
turistik obyektlardan va transport vositalaridan foydalanganliklari uchun 
ma‘lum bir valyutaning davlat byudjetiga tushishini ta‘minlaydi. Shuning 
uchun ham xorijiy turistlar uchun «Buyuk Ipak Yo‗li» bo‗ylab transport 
(tranzit) yo‗nalishlarini ishlab chiqish va amalga oshirish lozim. Bu 
masalada zamonaviy bilim qabul qilishga qaratilgan turizm eng katta
qiziqish tug‗diradi.
O‗zbekiston hayotida bo‗lib o‗tayotgan zamonaviy tadbirlar, 
masalan, allоmalarning va shaharlarning tantanalari nafaqat musulmon 
davlatlari, balki Yevropa va boshqa davlatlarni keng qayd qilib, «Buyuk 
ipak yo‗li»ni va taklif qilinayotgan mahsulotni yangi darajaga ko‗tardi. 
Prezidenimiz rahnamonligida mamlakatimizda istiqlol yillirida turizm 
sohasini rivojlantirish borasida amalga oshiralayetgan keng qo‗lamli 
istilohatlar yuksak ijobiy natija bermoqda. 2016 yildan boshlab 
O‘zbekistonda xorijiy sayyohlar oqimi sezilarli darajada ortdi. Joriy holat 
ma‘lumotlarini taxlil qilsak;