Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti fan: iqtisodiy tahlil

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
FAN: IQTISODIY TAHLIL
MUSTAQIL ISH MAVZUSI: Asosiy vositalarning tarkibi, tuzilishi va dinamikasi tahlili
Toshkent-2023
Bajardi: BR-82 talabalari Sotiboldiyev Asadullo
Tekshirdi:
Jumaniyazov Iskandar
MAVZU: Asosiy vositalarning tarkibi, tuzilishi va dinamikasi tahlili
Reja:

• Asosiy vositalarning tarkibi.
• Asosiy vositalarning tuzilishi.
• Dinamikasi tahlili.

Asosiy vositalarning tarkibi.
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida har bir vositani
ma’lum bir xususiyatlari bo‘yicha tasniflash va tarkibiy joylashtirib
chiqish mumkin bo‘ladi. Xususan, korxonalarning asosiy vositalarini ham ma’lum bir xususiyatlari bo‘yicha tasniflab va ularni tahlil qilib chiqish maqsadga muvofiq sanaladi. Bugungi kunda asosiy vositalarni quyidagi xususiyatlari bo‘yicha tasniflashimiz mumkin:
IQTISODIY TAHLILNING METODI
Asosiy vositalarning korxonaning ishlab chiqarish jarayonida qatnashuviga qarab:
- aktiv asosiy vositalar;
- passiv asosiy vositalar.
Asosiy vositalarning tarkibi.
Asosiy vositalarni ma’lum tarmoqlarga bo‘ysunuviga qarab:
- sanoat ishlab chiqarish asosiy vositalari;
- boshqa tarmoq asosiy vositalari;
- noishlab chiqarish asosiy vositalari.
Asosiy vositalarning foydalanish jarayonidagi qatnashuviga qarab:
- foydalanishdagi asosiy vositalar;
- foydalanishdan olib qo‘yilgan (konservatsiya qilingan) asosiy
fondlar.
Asosiy vositalarning turlarga ajratilishi bo‘yicha
- yer;
- binolar;
- inshootlar;
- uzatish moslamalari;
- hisoblash texnikasi va kompyuterlar;
- mashina va uskunalar;
- transport vositalari;
- asbob-uskunalar;
- xo‘jalik jihozlari;
- ishlab chiqarish inventarlari;
- ishchi va mahsuldor hayvonlar;
- ko‘p yillik ekinlar va boshqa asosiy vositalar.
Mulkiy egaligiga qarab
- o‘ziga tegishli asosiy vositalar;
- ijaraga olingan asosiy vositalar.
Bundan tashqari asosiy vositalarning yana boshqa bir xususiyatlari
bo‘yicha ham tasniflash mumkin.
Hozirgi sharoitda korxonalarda asosiy vositalarning barcha turlarini
kerakli nisbatda va tarkibda bo‘lishini ta’minlash maqsadga muvofiq.
Ya’ni sanoat ishlab chiqarishi, yordamchi tarmoqlar yoki ijtimoiymaishiy sohalarda bo‘lmasin, barcha asosiy vositalar kerakli xizmatni
bajaradi.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt va firmalarda asosiy vositalarhisobini
yuritishni soddalashtirish maqsadida ular muayyan tasnif ko‘rsatkichlari
orqali guruhlarga bo‘linadi. Asosiy vositalarni guruhlarga bo‘lishning
tasnif belgilari quyidagilardir:
– bajaradigan vazifasiga ko‘ra;
– obyektlarda foydalanish darajasiga ko‘ra;
– natural-moddiy tarkibiga ko‘ra.
Asosiy vositalar natural-moddiy tarkibiga ko‘ra quyidagi guruhlarga
bo‘linadi
Asosiy vositalarning baholanishi
Dastlabki qiymat – aktivni xarid qilishda haqiqatda to‘langan pul
mablag‘lari yoki uni barpo etishda amalga oshirilgan haqiqiy xarajatlardir.
Sotish qiymati - asosiy vositalarni bitim paytida manfaatdor taraflar
o‘rtasida ayirboshlash mumkin bo‘lgan summa.
Tugatish qiymati — asosiy vositalarning chiqib ketishi bo‘yicha kutilayotgan xarajatlarni chegirgan holda kutilayotgan foydali xizmat muddati oxirida asosiy vositalarni tugatish chog‘ida olinadigan aktivlarning kutilayotgan summasi.
Qayta tiklash qiymati - bu asosiy vositalarni hozirgi vaqt sharoitida takror ishlab chiqarish qiymatidir.
Qoldik qiymat - asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati yoki joriy qiymatidan to’plangan eskirish summasini ayirmasidan keyingi hisobotda aks ettiriladigan qiymatdir.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy vositalari tarkibi, tuzilishi va dinamik o‘zgarishlari tahlili
Xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy vositalari dinamik o‘zgarishlari tahlili
Korxonada asosiy vositalarning dinamik o‘zgarishi quyidagicha bo‘lgan. Joriy davr oxiriga kelib asosiy vositalarning o‘sishi bazis davriga nisbatan 14,38 %ni tashkil etgan. Eng yuqori o‘sish suratiga ham korxona 2011-yilda erishgan. Shuningdek, oldingi yilga nisbatan o‘sishda esa eng yuqori o‘sish sur’ati 2009-yilga to‘g‘ri kelmoqda, ya’ni ushbu yilda asosiy vositalar qiymati oldingi yilga nisbatan 8,73 % ga o‘sgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, korxona so‘nggi paytlarda asosiy e’tiborni eskirgan asosiy fondlarni hisobdan chiqarishga va ularni yangi fondlar bilan almashtirishga qaratmoqda.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT