Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion

2.2-rasm. Marketingda innovatsiyalarning asosiy bosqichlari
14
 
 
Iqtisodiy  rivojlanishning  turli  bosqichlarida  raqobat  kurashi  u  yoki  bu  davr 
iqtisodiyotining  rivojlanish  darajasiga  javob  beradigan  u  yoki  bu  shakllarga  ega 
bo‘lib  kelgan.  XXI  asrning  boshlarida  sotuvchi  va  xaridor  (iste’molchi)  o‘rtasida 
uzoq  muddatli  hamkorlik  munosabatlarini  shakllantirish  raqobatli  ustunlikka 
aylanadi. 
Bozordagi  marketing  tadqiqotlari  talab,  narx,  o‘xshash-tovar,  raqobatchilar  va 
xaridorlarni  tahlil  va  bashorat  qilishni  nazarda  tutadi  hamda  tadbirlar  ishlab  chiqish 
va  amalga  oshirish  bilan  bog‘liq  tadqiqotchilik  faoliyatining  barcha  turlarini  o‘z 
ichiga  oladi.  Beshta  yo‘nalishning  barchasi  bo‘yicha  bozor  tadqiqotlari  bilan 
shug‘ullanmaganlar  bozordan  chiqib  ketdilar.  Raqobat  kurashi  sotuvni 
rag‘batlantirish, marketing sohasiga, ya’ni iste’molchi bilan to‘laqonli ishlashga o‘tdi. 
Shunday qilib, korxonada zamonaviy logistika marketingini joriy qilish quyidagi 
raqobatli ustunliklarga erishish imkonini beradi: 
▪  zahira va bog‘langan kapital hajmini kamaytirish; 
▪  tovarni etkazib berishga tayyorlikni oshirish; 
▪  buyurtmani bajarish vaqtini kamaytirish va uning sifatini oshirish; 
▪  ishlab chiqarishning moslashuvchanligini oshirish; 
                                                
14
Секерин В.Д. Инновационный маркетинг: Учебник.- М.:ИНФРА-М, 2012.стр.66. 
Innovatsion marketing 
Kommunikatsion marketing 
Xolistik marketing 
Xalqaro marketing 
Autsorsing 
Laterial marketing 
Hissiyotlar marketingi 
Empirik marketing 
Internet - marketing 
Merchendayzing 
Brend - marketing 
Joylashtirish  
Segmentlash  
«4Р» - marketing-miks 
Marketingning narx bilan bog’liq 
tarkibiy qismi 
2011 
2010 
2005 
2000 
1990 
1980 
1970 
1960 
1950 
1940 
1930 
1920 
1910 
1900 
Global marketing 
Eksport marketingi 
Benchmarketing  
Ijtimoiy-ahloqiy marketingi 
Logistika marketingi 
O’zaro munosabatlar marketingi 
Tarixiy innovasiyalar nazariyasi 
P.O.S.marketing 
Marketing tadqiqotlari 
Iste’mol xususiyatlarini 
opyimallashtirirsh (yangilik, sifat, 
ishonchlilik, nufuzlilik, dizayn, 
foydalanish qulayligi, sotuvdan keying 
xizmat ko’rsatish shartlari va b.) 

---

41 
 
▪  mahsulot tannarxi, transport xarajatlari, qo‘l mehnati xarajatlarini pasaytirish; 
▪  kapital aylanuvchanligini tezlatish; 
▪  korxonaning iqtisodiy oqimlarini optimallashtirish; 
▪  korxona  resurslarining  barcha  turlaridan  foydalanishni  tashkil  qilishni 
ratsionallashtirish; 
▪  iqtisodiy  oqimlarni  boshqarish  jarayonida  korxonaning  barcha  bo‘linmalari 
faoliyatini muvofiqlashtirish. 
AQSH  va  Yaponiyada  qabul  qilingan  global  marketingning  asosiy 
konsepsiyalari  tajribasidan  kelib  chiqib,  global  marketingning  quyidagi  asosiy 
standartlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: 
kompaniya  talablariga  mos  keladigan  qaytuvchan  aloqa  usullaridan  foydalanib, 
o‘z  iste’molchisiniimkon  boricha  aniq  bilish.  Faqat  iste’molchini  diqqat  markaziga 
qo‘yib,  uni  bilgan  va  bu  bilimlardan  foydalangan  holdagina  kompaniya  iste’molchi 
undan  voz  kecha  olmaydigan  taklifni  shakllantirishi  mumkin.  Tashabbuskor, 
nafsoniyati  kuchli  kompaniyalar  yuzaga  keladigan  ehtiyojlarga  oddiygina  javob 
qaytarishdan  ko‘ra  o‘zlari  ehtiyojni  yaratish  va  qondirishga  ko‘proq  yo‘naltirilgan 
bo‘ladi; 
eng  yangi  texnologiyalar  (marketingda  –  autsorsing,  merchandayzing, 
benchmarketing,  internetmarketing,  brendmarketing,  munosabatlar  marketingi, 
«yashirin»  marketing,  «tarixiy  innovatsiyalar  nazariyasi»)  va  innovatsion 
marketingdan o‘z vaqtida va to‘g‘ri foydalanish; 
zamonaviy  marketolog o‘z ishini,  ijodkorlikni byurokratiyaga aylantirgan holda 
boshqarish,  bashorat  va  nazorat  qilish  zarurati  sifatida  ko‘rib  chiqmasligi,  balki 
tadbirkorlik ruhi bilan boyitilgan ijodkor bo‘lishi lozim. Oxirgi yillarda marketingdan 
mamlakatlararo  darajada  foydalanish  tendensiyasi  tobora  aniqroq  namoyon 
bo‘lmoqda.  Bu  holatda  foydalaniladigan    «megamarketing»  atamasi  ma’lum  bir, 
ko‘pincha  boshqa  mamlakatlarning  tovarlari  uchun  yopiq  bo‘lgan  bozorga  chiqish 
uchun  iqtisodiy,  siyosiy  va  psixologik  yondashuvlarni  strategik  muvofiqlashtirshini 
taqozo  etadi.  Masalan,  «Pepsi-Kola»  kompaniya  ulkan  hind  bozoriga  chiqish  uchun 
Hindistonlik  ishbilarmon  doiralar  bilan  muvaffaqiyatli  hamkorlikni  tashkillashtirdi. 

---

42 
 
Salqin ichimliklar ishlab chiqaruvchi mahalliy kompaniyalar qarshiligini engib o‘tish 
va  qonunchilikni  o‘zgartirishga  quyidagi  choralarni  amalga  oshirish  yo‘li  bilan 
erishildi.  Hindiston  hukumatiga  mahalliy  qishloq  xo‘jaligi  mahsulotlarini  eksport 
qilishda  ko‘maklashish  taklif  etildi.  Bundan  tashqari,  «Pepsi-Kola»  kompaniyasi  o‘z 
mahsulotlarini  Hindistonning  qishloq  xo‘jaligiga  ixtisoslashgan  hududlarida  sotish 
orqali  ularning  iqtisodiyoti  rivojlanishiga  ko‘maklashishni  va’da  qildi.  Bu  va  ikkala 
tomon  uchun  foydali  bo‘lgan  boshqa  takliflar  Hindistonning  ko‘plab  siyosiy, 
hukumat, jamoatchilik  va  ishbilarmonlik doiralari  vakillari orasida o‘z tarafdorlariga 
ega bo‘ldi. 
Yuqorida  aytib  o‘tilganlarning  barchasi  bozorlarni  qismlarga  ajratish 
darajasining  yuqori  bo‘lishiga  olib  keladi.  Ishlab  chiqaruvchilar  deyarli  har  qanday 
ehtiyojni  qondiradigan  tovarlarni  taklif  eta  boshladilar.  Tovarlar  va  marketing 
tadbirlarining  individuallashuvi  ro‘y  bermoqda,  bu  esa,  mos  ravishda,  yangi 
tovarlardan  qo‘shimcha  foyda  olishning  pasayishiga  olib  keladi.  Zamonaviy  raqobat 
strategiyalarining  asosini  mavjud  bozorlardan  tashqarida  yangi  tovarlar  yaratishga 
imkon  beradigan  innovatsiyalar  tashkil  etmoqda.  Bunday  sharoitlarda  innovatsion 
marketing alohida rol o‘ynamoqda.