Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion

Marka  bu  -  bitta  yoki  bir  nechta  tovar  ishlab  chiqaruvchining  (sotuvchining) 
mahsulotlarini  identifikatsiya  qilish  va  uni  raqobatchilar  tovarlaridan  farqlash 
maqsadida  foydalaniluvchi  nom,  belgi,  simvol,  rasm,  atama  yoki  ularning 
kombinatsiyasidir. Marka bozorda tovarni tanib olish, boshqa tovarlardan farqlash va 
differensiatsiya  qilish  uchun  xizmat  qiladi.  Marka  o‘z  ichiga  marka  nomi,  marka 
belgisi va tovar belgisini kiritishi mumkin. 
Marka  nomi  bu  markaning  ovoz  chiqarib  o‘qish  mumkin  bo‘lgan  so‘z,  harf  va 
ularning birikmasi hisoblanadi. 
Marka  nomi  bu  markaning  tanib  olinadigan,  lekin  o‘qilmaydigan  kismidir.  U 
simvol  yoki  rasmdan  iborat  bo‘lib,  ajralib  turuvchi  rang  va  o‘ziga  xos  shrift  bilan 
bezaladi. 
Tovar  belgisi  marka  yoki  uning  huquqiy  jihatdan  himoyalangan  qismi  bo‘lib, 
sotuvchiga  marka  nomi  va  marka  belgisidan  mutlaq  foydalanish  huquqini  beradi. 
Tovar  belgisi  markaning  himoyasi,  reklamasi,  individualligi  va  sifat  kafolati 
vazifasini  bajaradi.  Tovar  qaysi  marka  ostida  sotilishiga  qarab  ikki  turga  bo‘linadi  - 
ishlab chiqaruvchi markasi va xususiy marka. 

---

54 
 
Ishlab  chiqaruvchi  markasi  bu  ishlab  chiqaruvchi  tomonidan  yaratilgan  yoki 
boshqa  ishlab  chiqaruvchidan  ijaraga  olingan  markadir.  Tovarni  markalashtirishda 
ishlab chiqaruvchi quyidagilardan foydalanishi mumkin: o‘z mahsulotlarining har bir 
turi uchun individual marka nomlari tanlash; barcha mahsulotlar uchun yagona marka 
nomi belgilash;  mahsulotlarning turli  guruhlari  uchun alohida  marka  nomlari berish; 
ishlab  chiqaruvchi  kompaniya  nomini  alohida  mahsulotlar  marka  nomiga  qo‘shib 
ishlatish. 
Xususiy  marka  bu  savdo  (ulgurji  yoki  chakana)  korxonalari  tomonidan  ishlab 
chiqilgan  markalardir.  Ba’zida  u  vositachilar  markasi,  distribyuterlar  markasi  yoki 
diler  markasi  deb  ham  ataladi.  Faoliyat  sohasiga  ko‘ra  ular  quyidagilarga 
taqsimlanadi: individual (aspirin); guruhli (Maggi); firma (Nestle); hududiy (“Stepan 
Razin” pivosi); milliy (“Jiguli” avtomobili); xalqaro (Coca-Cola) markalar. 
Marka  o‘ziga  xos  shartli  belgi  bo‘lib,  uni  tovar  yoki  xizmat  bilan  bog‘lash 
vositasida iste’molchiga tovarning iste’mol tavsifnomalari to‘g‘risida xabar beradi. U 
xaridorlarni  mazkur  tovarni  sotib  olishda  xuddi  avvalgidek  sifatga  ega  bo‘lishlariga 
ishontirishga harakat qiladi. 
Marka  faqat  tovar  nomi  sifatidagina  emas,  balki  uning  bir  nechta  xususiyatlari 
yig‘indisi sifatida kompleks ravishda ko‘rib chiqilishi lozim. 
F.Kotler  markani  tovar  tavsifnomasi,  foyda,  tovarning  qimmatliligi,  undan 
foydalanish  madaniyati  (uyushqoqlik,  tartiblilik,  samaradorlik,  yuqori  sifat), 
tovarning  individualligi  va  foydalanuvchi  turini  aks  ettiruvchi  olti  pog‘onali  simvol 
sifatida ta’riflagan. Markaning eng barqaror xususiyatlari (qimmatlilik, madaniyat va 
individuallik) uning mohiyatini belgilab beradi. 
Marketologning  tovar  markalarini  boshqarishda  qabul  qilishi  lozim  bo‘lgan 
qarorlar  quyidagicha  -  tovar  markasining  zarurati  haqida,  tovar  markasini  qo‘llab-
quvvatlash  haqida,  marka  strategiyasi  haqida,  markaning  pozitsiyasini  o‘zgartirish 
haqida bo‘lishi lozim. 
Tovar markasini qo‘llashning samarasi yuqori bo‘ladi, chunki undan foydalanish 
buyurtmalarning  shakllanishi  va  tovarlarni  etkazib  berish  jarayonini  engillashtiradi; 
tovarning  o‘ziga  xos  xislatlarini  raqobatchilar  tomonidan  noqonuniy  imitatsiya 

---

55 
 
qilinishidan huquqiy himoyalashni ta’minlaydi; xaridorlarning barqaror kontingentini 
jalb  qilish  imkoniyatini  yaratadi;  bozor  segmentatsiyasini  engillashtiradi;  korporativ 
imidjni kuchaytiradi va yangi markalarni joriy kilishni osonlashtiradi. 
Tovar  markalari  shuningdek,  bozor  hokimligini  egallab  olish  va  firmaning 
moliyaviy  pozitsiyalarini  mustahkamlash  vositasi  sifatida  ham  xizmat  qiladi.  SHu 
sababli  markalarni  boshqarishning  vazifalaridan  biri  tovar  markasini  rivojlantirish, 
uning  hatti-harakatlarini  kengaytirish  hisoblanadi.  Buning  uchun  quyidagi  marka 
strategiyalari  ishlab  chiqiladi:  tovar  qatorini  kengaytirish  strategiyasi  (mavjud 
markani  yuzaga  kelgan  tovar  nomenklaturasiga  tarqatish);  tovar  markasi 
chegaralarini  kengaytirish  strategiyasi  (mavjud  markani  yangi  tovarlarga  tarqatish); 
ko‘p  markalilik  strategiyasi  (bitta  mahsulot  liniyasi  uchun  ikki  yoki  undan  ortiq 
markani ishlab chiqish). 
Shuni ham e’tiborga olish kerakki, faqat ba’zi markalargina uzoq vaqt davomida 
muvaffaqiyatga  erishishi  mumkin.  Moliyaviy  to‘siqlarning  mavjudligi,  shuningdek, 
xaridorlarni  yangi  kiritilgan  markaga  ko‘niktirish  zarurati  yangi  tovar  markasini 
tayyorlash  va  rivojlantirish  uchun  sarflanuvchi  xarajatlarni  qoplash  uchun  doimiy 
ravishda mablag‘lar qidirishni talab qiladi.