Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

=Ir ·(l-T), 
 
bu yerda, T-foydaga soliq stavkasi; I
r
- kredit bo’yicha foiz stavkasi; 
 
Xo’jalik  sub’ektlaridan  olingan  qarzlar  bank  kreditlaridan  qarzni  to’lash 
bo’yicha  farq  qiladi.  Foiz  xarajatlari  tarkibi  to’g’risidagi  qarorga  muvofiq,  bunday 
qarzlarni  ishlatganligi  uchun  to’lanadigan  foizlar  mahsulot  tannarxiga  qo’shilishi 
mumkin  emas.  Shuning  uchun  bunday  manbaning  kapital  bahosi  to’lanadigan  foiz 
a
k
1
a
k
1

---

117 
 
stavkasiga  teng.  Obligatsion  qarzlar  bo’yicha  holat  ham  shunday.  Birinchidan,  har 
qanday  kompaniya  ham  obligatsiya  chiqarolmaydi  va  uni  ochiq  bozorga 
joylashtirolmaydi.  Ikkinchidan,  bunday  manbaning  bahosi  bank  krediti  bahosiga 
solishtirganda ko’proq stixiyalidir. Har xil kompaniyalar hal xil shartlar ostida kredit 
olishi  mumkin.  Shunga  qaramasdan  bunday  holatda  foizlar  stavkasini  ma’lum  vaqt 
oldindan  aytib  berilishi  mumkin.  Lekin,  gap  obligatsion  qarz  kapital  bahosining 
amaliy  qiymati  haqida  ketar  ekan,  bu  yerda  holatni  oldindan  aytib  berish  qiyin. 
Uchinchidan,  obligatsion  qarzlarni  joylashtirish  maxsus  dallollar  (bankirlar  uylari, 
brokerlik va moliyaviy kompaniyalar uchun va boshqalar) uchun bunday manbaning 
bahosi qo’shimcha parametriga bog’liq. 
Kapital  bahosi  hisobi  holati  maqsadga  muvofiq  kompaniyaning  3  ta  o’z 
mablag’lari  manbasidan  tashkil  topadi:  oddiy  va  imtiyozli  aksiyalar,  shuningdek, 
taqsimlanmagan  foyda.  Oldindan  shuni  qayd  qilish  kerakki,  oxirgisida  biz  ustav 
kapitalidan  tashqari  jami  o’z  mablag’lari  manbasini  hisoblaymiz.  Albatta, bunda  bir 
qancha  shartlar  bor,  masalan,  «taqsimlanmagan  foyda»  va  «qaytarib  berilmaydigan 
mablag’lar»  nafaqat  turli  xususiyat  va  shakllanish  sharoitiga,  balki  turli  kapital 
bahosiga  egadir.  Ustav  kapitalining  ikki  bo’linish  sababi  shuki,  ko’pgina  ilmiy 
ishlarda  imtiyozi  aksiyalar  hech  qanday  asossiz  oddiy  aksiya  va  qarz  kapitali 
xususiyatlarini jam etgan ko’rsatkich sifatida qaraladi. Kapital bahosini baholashdagi 
prinsipial farqlar oddiy va imtiyozli aksiyalar manbasi sifatida qaraladi. 
Kompaniya  mablag’larini  to’ldirishda  asosiy  manba  bu  reinvestitsiyalash 
foydasi  hisoblanadi.  (Ya’ni  kompaniyaning  joriy  faoliyatini  kengaytirishda 
foydalanilgan  va  yangi  investitsion  loyihalarda  qo’llashdir).  O’z  navbatida  bu  bir 
nechta  xususiyatlarga  ega.  Birinchidan,  bu  mablag’  tez  va  maksimal 
mobilizatsiyalashadi va qandaydir maxsus mexanizm talab qilmaydi, ya’ni aksiya va 
obligatsiya emissiya qilishdagidek. Ikkinchidan, bir qancha fikrlar bo’yicha bu manba 
boshqalarga  qaraganda  arzon,  ya’ni  emissiya  xarajatlari  yo’qdir.  Uchinchidan,  bu 
mablag’larni investitsiya qilish jarayoni bir muncha osonroq bo’ladi. 
Amaliyotda  har  bir  kompaniya  o’z  faoliyatini,  shu  bilan  birga  investitsiya 
faoliyatini  turli  manbalardan  moliyalashtiradi.  O’z  faoliyatida  foydalanilgan 

---

118 
 
moliyaviy resurslar uchun foizlar, dividendlar va boshqalar to’laydi. Shu bilan birga 
o’z  iqtisodiy  salohiyatini  ko’tarish  uchun  zarur  xarajatlar  qiladi.  Har  bir  mablag’ 
manbasi joriy manbalarni ta’minlashdagi xarajatlar summasidagidek   o’z  bahosiga  
ega. Bu baholar orasidagi aniq bog’liqlikni ko’rsatish qiyindir.