Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

 
 
1.2.  Loyihalarni  tasniflash:  katta  va  kichik,  ichki  va  tashqi,  texnik  va 
notexnik, iqtisodiy va ijtimoiy xususiyatlari 
 
Loyihalarning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: 

 
O’lchamchilik  –  loyiha  bo’yicha  faoliyat  va  kutilayotgan  natijalarni 
miqdoriy ifodalash imkoniyatlarini mavjudligi. 
1.  Vaqt  bo’yicha  cheklanganligi  –  loyihani  ishlab  chiqish  hamda  amalga 
oshirish muddatlarining cheklanganligi. 

 
Aloxida  faoliyat  turlari  bilan  bog’liq  hodisalarning  aniq  belgilangan 
ketma-ketligi. 
4. Maqsadga yo’naltirilganligi. 
Investitsiya  loyihalari,  odatda,  korxona  ko’lamida  amalga  oshiriladi.  Shunga 
muvofiq, korxona ko’lamida loyihalarni amalga oshirishda investitsiyalarni quyidagi 
guruhlarga ajratish mumkin: 
I.  Iqtisodiy  samaradorlikni  oshirish  uchun  qilinadigan  investitsiyalar.  Bunday 
investitsiyalardan  asosiy  maqsad  uskunalarni  almashtirish,  xodimlarning  malakasini 
oshirish,  ishlab  chiqarish  quvvatlarini  samarali  hududlarga  ko’chirish  asosida 
firmalarning xarajatlarini kamaytirish uchun sharoit yaratishdan iborat. 
 II.  Ishlab  chiqarishni  kengaytirish  uchun  qilinadigan  investitsiyalar.  Bunday 
investitsiyalashdan maqsad mavjud quvvatlar hisobiga oldindan shakllangan bozorlar 
uchun tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirishdan iborat.  
III.  Yangi  ishlab  chiqarishlarni  vujudga  keltirish  uchun  qilinadigan 
investitsiyalar.  Bunday  investitsiyalar  ilgari  ishlab  chiqarilmagan  tovarlar  va 
ko’rsatilmagan  xizmatlar  turlarini  vujudga  keltirish,  yoki  ilgari  ishlab  chiqarilgan 
tovarlar bilan yangi bozorlarga chiqish imkonini beradi. 

---

16 
 
IV.  Davlat  boshqaruv  idoralari  talablarini  bajarish  uchun  qilinadigan 
investitsiyalar. Masalan, ekologiya va mahsulot standartlari talablarini bajarish uchun 
sarflanadigan  investitsiyalar.  Investitsiyalarni  bunday  tasniflashda  tavakkalchilik 
darajasi har xil bo’lishi asos qilib olingan.  
Yuqorida keltirilganlardan birinchi va  to’rtinchi tur  investitsiyalarida tavakkal 
xavfi darajasi past, qolgan ikkitasida esa yuqori  hisoblanadi. Bozorda avval  ma’lum 
bo’lmagan  mahsulotni  ishlab  chiqarish  va  yangi  bozorlarni  egallash  uchun 
investitsiya sarfi katta tavakkalchilikni talab qiladi. Shu sababli  ham uchinchi guruh 
investitsiyalari tavakkalchilik xavfi eng yuqori bo’lgan investitsiyalardir.  
Ishlab chiqarishni kengaytirishga qilingan investitsiyalarda tavakkalchilik xavfi 
yangi  ishlab  chiqarishga  qilingan  investitsiyalarga  qaraganda  pastroq.  Ayni  paytda 
samaradorlikni  oshirishga  qilinadigan  investitsiyalar  bozor  allaqachon  qabul  qilgan 
tovarlarning  sifatini  oshirish,  tannarxini  kamaytirishni  ko’zda  tutgani  uchun  ham, 
ularda 
tavakkalchilik 
xavfi 
darajasi 
ikkinchi 
va 
uchinchi 
guruhlar 
investitsiyalarinikidan ancha past bo’ladi. Xuddi shu kabi davlat boshqaruv idoralari 
talablarini  bajarishga  sarflangan  investitsiyalarning  tavakkalchilik  xavfi  darajasi 
ancha kichik hisoblanadi.  
Loyihalarning turlariga tasniflanish va bo’linmalariga mos ravishda loyihalarni 
bir-biridan  ajratib  turadigan  bir  necha  xususiyatlari  va  odatiy  shartlarni  ajratish 
mumkin. Shunga ko’ra, uning quyidagi turlarini bilish zarur.