Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

Mehnat resurslari deb, o‘zining aqliy va jismoniy mehnati bilan ijtimoiy
ishlab chiqarishda ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar to‘p!amiga
aytiladi.
Bu ta’rifdan shu narsa kelib chiqadiki, mehnat resurslari o‘ziga iqtisodiyotda 
mehnat bilan band bo‘lgan kishilami ham, mehnat bilan band bo‘lmasa 
ham mehnat qilishlari mumkin bo‘lgan kishilarni ham qamrab oladi. 
Boshqacha aytganda, mehnat resurslari haqiqiy (real) va potensial xodimlardir.
Ma’naviy rivojlanish darajasi deganda umumta’lim va kasbiy bilimlar hamda 
ko‘nikmalar, shaxsiy xususiyatlar tushuniladi. Bu xususiyatlar insonning 
tanlagan faoliyat sohasida muvaffaqiyatli ishlashi uchun zarur shart hisoblanadi.
Insonning har ikkala sifati bo'lgan jismoniy va m a’naviy rivoji 
tasvirlarining ahamiyati iqtisodiyotning rivojlanib borishiga qarab doimiy 
holda o'zgarib boradi. Bu hoi, o‘z navbatda, mehnat sohasidagi mavjud 
jahon tamoyilini to iiq aks ettiradi, iqtisodiyotda va umuman, jamiyatda 
tez va chuqur o'zgarishlar bo‘lib turgan davrlarda kishilaming jismoniy va
29

---

m a’naviy fazilatlari roli ayniqsa ortadi.
Bozor iqtisodiyotiga o ‘tish esa aksincha, insonning tashabbuskor va 
faol bo'lishini nazarda tutadi. Uning qanday yashashi o‘zining yangi iqtisodiy 
tizimga singib, u bilan hamohang bo‘lib ketish mahoratiga bog'liq. Insonning 
jismoniy imkoniyatlari va m a’lumotlilik darajasi, m a’naviyati qanchalik 
yuqori bo‘Isa, bu jarayon shunchalik muvaffaqiyatliroq kechadi.
Zarur jismoniy va m a’naviy imkoniyatlar insonning yoshiga bog‘liq. 
Ular inson hayotining ilk va yetuk davrlarida shakllanadi va rivojlanib, qarilik 
chog‘ida, tabiiy ravishda birmuncha kamayib boradi.
Pensiya olish huquqi erkaklar 59, ayollar 54 yoshga etgandan so‘ng 
kuchga kiradi. Biroqbu qoidadan istisno ham bor. Organizmdan yuksak ruhiy 
fiziologik zo'riqish talab etiladigan kasb faoliyatining ayrim turiari uchun 
pensiya chizig‘i sezilarii ravishda 5-10 yilga pastroq, ba’zan undan ham ko'proq. 
Bu yerda imtiyozli shartlarda qarilik nafaqasi tizimi qo‘llaniladi. Ayollar uchun 
pensiya yoshi odatdagi xalqaro tajriba darajasida bo‘lsada, hamma joyda 
erkaklaming o‘rtacha um r ko‘rishi ayollarga nisbatan sezilarii ravishda 
kamroqdir.