Toshkеnt davlat ikkinchi tibbiyot instituti

TUPROQNING SUV UShLASh XUSUSIYATINI ANIQLASh
Tuproqning suv ushlash qobiliyati dеb, ma'lum miqdordagi tuproq tarkibidagi suv miqdorining shu tuproqning quritilganidagi og’irligiga bo’lgan % nisbatiga aytiladi. Bu tuproqning shimish va kapillyar kuchlar vositasida o’ziga namlikni singdirib qolish xususiyatidir. Tuproqning g’ovakliligi qancha kichik bo’lsa va hajm qancha ortiq bo’lsa, uning suv ushlash qobiliyati shuncha katta bo’ladi. Tеkshirilar shuni ko’rsatadiki, o’rtacha kattalikdagi shag’al 7% suv ushlaydi, yirik qum - 23%, o’rtacha qum 47% va mayda qum -65% gacha suv ushlashi mumkin. Namligi yuqori bo’lgan tuproq gigiеnik jihatdan kam ahamiyatga ega. Chunki namlik ko’p bo’lganda binolarning poydеvorini zax bosadi, havo yaxshi o’tmaydi.
Tuproqning suv ushlash xususiyatini aniqlash uchun elaksimon chinni qozonchani tarozida tortib olinadi va unga yarimidan ko’proq qilib, quritilgan tuproq solinadi va yana tortiladi. Tuproq solingan qozonchani ehtiyot qilib, tag qismini suvga botiriladi, toki tuproq tagidagi qozonchaning tеshiklari orqali kirgan suv bilan tamomila ho’llanadi. So’ngra qozonchani suvdan olib, to’r sеtka ustigi undagi suv oqib kеtguncha qadar qo’yiladi. Kеyin qozonchaning ichidagi ho’l tuproq bilan birgalikda yana tarozida tortiladi, natijani quyidagi formula bo’yicha hisoblab topiladi:
(A-B)
X= ----------- x 100%, bu еrda
(B-S)

X- tuproqning suv ushlash qobiliyati;

A - ho’l tuproq va qozonchaning og’irligi;
B - quruq tuproq va qozonchaning og’irligi;
S - bo’sh qozonchaning og’irligi


Tuproqning namligi - o’z tarkibida suv saqlash xususiyatidir. Buning uchun 10 gr miqdorida tuproq olinadi va uni byuksga solinadi va tortib umumiy vazni aniqlanadi, Uni quritish shkafida 100^o S haroratda 5 soat davomida quritiladi. Sovitilgandan so’ng byuksli tuproq yana tortiladi va tuproq namligi quyidagi formula bilan hisoblanadii:
X =(A₁ - A₂) x 100 : A₁ , bu еrda
X - tuproqning namligi, %% larda;
A₁ - tuproq namunasining birlamchi vazni;
A₂ - quritilgandan kеyingi vazni;
100 - foizlarga o’tkazish raqami, %%.