Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Nazorat savollari: 
1. Pomidor bargi qanday qismlardan tashqil topgan? 
2. Pomidor poyasi qan-day tip shoxlanadi?
3. Bodringni kelib chiqishi va hayotini davomiyligi qanday? 
4. Bodringni barg va poyasini tuzilishi qanday ta’riflanadi?
5. Chuchuk qalampir navlariga qanday talablar qo‘yiladi?
6. O‘zbekistonda chuchuk qalam-pir qaysi aylanishlarda yetishtiriladi? 
7. Ko‘kat ekinlarni oziqalik va shifobaxshlik ahamiyati qanaqa?
8. Ko‘kat ekinlar qanday guruhlarga bo‘linadi va O‘zbekistonni himoyalangan 
yerlarida ularni qaysilari keng tarqalagan?
 
13-mavzu. Sabzavotlarni ochiq dalada ekish uchun yer tanlash, 
o‘tmishdoshlar ahamiyati 
Reja; 
1.Sabzavotlarni almashlab ekishning ahamiyati 
2. .Sabzavotlarni ekish muddatlari va sabzavot turlariga ko‘ra joylashtirish 
3.Ertagi sabzavotlarni nishabi janubga, kechki sabzavotlarni nishabi 
shimolga yo‘nalgan tekisliklarida yetishtirish 
 

---

105 
Bir yerda bir o‘simlik surunkali yetishtirilsa, uch yildan so‘ng uning hosildorligi 
20-40% gacha kamayib ketadi. Shu sababli har bir sabzavot ekinini eng yaxshi 
tuproq-iqlim sharoitiga ega bo‘lgan yerlarga hamda shu o‘simlik uchun o‘tmishdosh 
bo‘ladigan sabzavotlardan bo‘shagan yerlarga joylashtirish maqsadga muvofiqdir. 
Almashlab ekishda ayrim sabzavotlarni me’yoridan ko‘p ekib, almashlab ekish 
tartibiga amal qilmaslik shu o‘simlikka xos bo‘lgan kasallik va zararkunandalarning 
ko‘payishyga sabab bo‘ladi. Tuproq tarkibida zararli moddalarning bir tomonlama 
ko‘payishi esa tuproqni «
charchash
» holatiga olib keladi. Bu o‘z navbatida hosilni 
keskin kamaytirib, uning sifatini pasaytirib yuboradi. 
Poliz ekinlari O‘rta Osiyo iqlim sharoitida suv bilan kam ta’minlangan va lalmi 
yerlarda, sun’iy sug‘oriladigan yerlarda yetishtiriladi. Masalan, kartoshka harorati 
past bo‘lgan tog‘li tumanlarda yaxshi o‘sib, yuqori hosil beradi va aynish kasalliklari 
bilan kam zararlanadi. 
Bir tumanda tuproq tarkibi va er relefiga ko‘ra sabzavotlarning joylashish 
nisbati ham turlicha bo‘ladi. Sabzavot ekinlari organik moddalarga boy, nam va 
salqin bo‘ladigan qayir yerlarda yaxshi o‘sadi. O‘rta Osiyoda karam, bodring, 
tomatdoshlar va ko‘kat o‘simliklari daryolarning bo‘ylari va en bag‘irlarida, quyi 
qismidagi o‘tloq, botqoq-o‘tloq tuproqlarda mo‘l hosil beradi. Bu yerlar bo‘z 
tuproqtarga nisbatan chirindi va azotga boy. Ular sernam va ko‘p hollarda sizot suvi 
yuz joylashishi bilan tavsiflanadi. Shuning uchun bu xildagi tuproklar harorati bo‘z 
tuproqlarnikidan pastroq bo‘ladi. 
Piyoz, ildizmevali o‘simliklar o‘stirish uchun yuqori terrasalarning engil soz 
tuproqli yerlari ancha qulay bo‘ladi. Poliz ekinlari ham yuqori terrasalardagi bo‘z 
tuproqtarda yaxshi o‘sadi. Bunday yerlarda ular fuzarioz so‘lish kasalligi bilan kam 
zararlanadi va sershira mevalar beradi. Xorazm va Qoraqalpog‘istonda qovuning 
mahalliy navlari sizot suvlari yuza joylashgan yerlarda yaxshi yetishtirilmoqda, sizot 
suvlarining yuza joylashganligi uchun ular sug‘orilmaydi. Poliz ekinlari yangidan 
o‘zlashtirilgan bo‘z yerlarda, shu jumladan, cho‘l yerlarda ham mo‘l hosil beradi.
Janubiy yonbag‘irlar quyosh nuri ta’sirida shimoliy tomonlarga nisbatan 
yaxshiroq qiziydi, sharqiy va g‘arbiy yonbag‘irlar oraliq holatda bo‘ladi. Shuning 
uchun issiqlik etarli bo‘lmagan sharoitda o‘sadigan ertagi sabzavotlar birinchi 
navbatda janubiy yonbag‘irlarga joylashtiriladi. Yozda ekiladigan, ayniqsa, yuqori 
haroratdan qiynaladigan karam, kartoshka kabi ekinlar shimoliy yoki g‘arbiy 
yonbag‘irlarda ekilgani ma’qul.