Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

 
1-mavzu:
Sabzavotchilik fanining ahamiyati, maqsadi, vazifasi va 
sabzavotchilikni rivojlanishi. 
Reja 
1.
Sabzavotchilik fanining maqsadi va vazifalari
.
2.
Respublikamizda 
sabzavotchilikni 
rivojlantirish 
borasida 
olib 
borilayotgan ishlar, qabul qilinayotgan qarorlar va qonunlar. 
3.
Sabzavotlarning yangi turlarini ko’paytirish va yetishtirilayotgan 
mahsulotlar salmog’ini oshirish choralari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.
 
Sabzavotchilik fanining maqsadi va vazifalari. 
Aholi salomatligi, uning energetika, ichimlik suvi va oziq-ovqat ta’minoti 
yangi ming yillikdagi eng chuqur va global muammo hisoblanadi. Bugungi kunda 
yer sharida qariyb 6,5 mlrd. dan ortiq kishi yashamoqda va har 50 yilda aholi ikki 
barobarga ortmoqda. SHu bois insoniyatni oziq-ovqfat bilan ta’minlash masalasi 
birinchi o’ringa chiqmoqda. 
Inson hayotida sabzavotlarning ahamiyati katta. Ular tarkibida turli xildagi 
Tаyanch iborаlаr:
 
Sаbzаvot ekinlаrining morfologik, biologik vа xo’jаlik 
belgilаri, bir, ikki vа ko’p yillik, generаtiv vа vegetаtiy orgаnlаri, oziq – 
ovqаtgа ishlаtilаdigаn, sаbzаvot ekinlаrining kelib chiqish mаrkаzlаri, o’sish 
vа rivojlаnishi, ontogenezning dаvrlаri, fenаlogik fаzаlаri, chuqur vа zаruriy 
tinim dаvri, yorug’lik rejimi, suv rejimi, oziqа rejimi.

---

7 
biologik faol moddalar ko’p bo’lganligi uchun ularni “salomatlik sarchashmalari” 
deb ham yuritiladi. Sabzavotlar tarkibida inson salomatligi uchun zarur bo’lgan 
vitaminlarni 15 tasi mavjuddir, mineral tuzlar, fermentlar, fitontsitlar va boshqa 
biologik faol moddalarning ko’pligi ular insonlarning muhim oziqa moddasi 
ekanligidan dalolat beradi. SHunga ko’ra aholi hayotini davomiyligi va mehnatga 
layoqatliligi sabzavotchilikni rivojlanishiga bog’liq bo’ladi. 
Dunyo hamjamiyati tomonidan buning chuqur e’tirof etilgani bois, sabzavot 
va poliz ishlab chiqarish hajmi yiliga ortib bormoqda. Jaxonda 2013 yilda 376,4 
mln.t. kartoshka ishlab chiqarilgan.
2011-2013 yillar bo’yicha jahonda yiliga eng ko’p kartoshka ishlab 
chiqaruvchi birinchi beshlikka quyidagi davlatlar kirgan: Xitoy (85,9 mln.t.), 
Hindiston (45,0 mln.t.), Rossiya Federatsiyasi (29,5 mln.t.), Ukraina (23,2 mln.t.) 
AQSH (19,1 mln.t.). Ikkinchi beshlikda Germaniya (10,6 mln.t.) yetakchi bo’lib, 
undan so’ng Polsha (9,09 mln.t.), Bangladesh (8,2 mln.t.), Belorussiya (6,9 mln.t) 
va Gollandiya (6,7 mln.t.). Frantsiya – 6,3 mln.t., Eron-5,4 mln.t. Kanada, Buyuk-
Britaniya, Misr, Peru, Aljir va Pokiston davatlari 4 mln.t dan ortiq kartoshka 
ishlab chiqarmoqdalar.
Sersuv mevasi va etli qismi oziq-ovqatga ishlatiladigan bir yillik, ikki yillik 
va ko’p yillik o’tchil o’simliklar sabzavotlar deb ataladi. 
Ilgarilari sabzavot ekinlari asosan tomorqalarda-sabzazor-larda o’stirilgan. 
Qovun, tarvuz, qovoqlar esa maxsus uchastkalarda-polizlarda yetishtirilgan. 
Sabzavot yoki poliz ekinlari degan nom ana shundan kelib chiqqan bo’lib, 
sabzavotchilik yoki polizchilik deyiladi. 
Sabzavotchilik dunyo dehqonchiligida eng qadimiy asosiy va yetakchi 
tarmoqlardan hisoblanadi. Sabzi, sholg’om, sarimsoq, lavlagi 2 ming, karam, 
bodring, piyoz kabilar 4 ming yildan beri ekiladi. Markaziy Osiyoda, ya’ni bizda 
qovun eramizdan ilgari ham yetishtirilgan. 
Hozirgi paytda sabzavot ekinlari dunyoning barcha mamlakatlarida o’stiriladi. 
Sabzavotchilik - qishloq xo’jaligining muhim sohasi bo’lish bilan birga, fan 
sifatida uning maqsadi - sabzavot ekinlari biologiyasini o’rganish va shu asosda 
mahsulot birligiga kam mehnat, mablag’ sarflab, yuqori, sifatli hamda arzon 
mahsulot etishtirish texnologiyasining nazariy asoslari va amaliy usullarini ishlab 
chiqishdan iborat. 
Sabzavotchilik - o’simlikshunoslikning ajralmas tarkibiy qismidir. SHuning 
uchun sabzavot ekinlarini hamma vaqt ham boshqa ekinlardan ajratib bo’lmaydi. 
CHunki, karam, kartoshka, sabzi, qovoq, lavlagi, tarvuz, makkajo’xori kabilarni 
sabzavot ekini sifatida oziq-ovqatga, chorva mollari uchun yem-xashak va texnik 
maqsadlarda ishlatish uchun xom ashyo sifatida etishtirish mumkin. 
Lekin, sabzavotchilik o’simlikshunoslikning boshqa tarmoqlaridan quyidagi 
xususiyatlari bilan farqlanadi: