Toshkent davlat agrar universiteti samarqand filiali

4.1-§. Entomofaglarni biolabaratoriyada ko’paytirishning biologik samaradorligi

4.1 -jadval

Tajribada ishlab chiqilgan tadbirning biologik samaradorligi

Oltinko‘zning kolroda qo’ng’iziga qarshi biologik samaradorligi (parazit 100 o’ringa qo’yildi)

t/r	Variantlar 1 gektarga qo’llanilgan oltinko’z miqdori	O’rtacha 100 o`simlikdagi tuxumlar soni, dona					Biologik samaradorlik, %
		Parazitni qo’llashdan oldin	Parazitni qo’llashdan keyin
			3	7	14	3		7	14
1	60 ming dona 1 marta	12	3	5	6	25,0		41,6	50,0
2	60+80 ming dona 2 marta	15	5	8	10	33,3		46,6	66,6
3	60+80+60 ming dona 3 marta	18	9	12	14	50,0		66,6	77,7

Keyingi tajribamizda oltinko’zning yuqoridagi normalari qo’llanildi. Lekin birinchi tajribadan farqi oltinko’z dalaning 200 ta joyiga qo’yildi va 3, 7 hamda 14 kunlarda parazitning biologik samaradorligi aniqlandi (4.1-jadval).

4.2-jadval

Oltinko‘zning kolroda qo’ng’iziga qarshi biologik samaradorligi (parazit 200 o’ringa qo’yildi)

q/r	Variantlar 1 gektarga qo’llanilgan oltinko’z miqdori	O’rtacha 100 o`simlikdagi tuxumlar soni, dona					Biologik samaradorlik, %
		Parazitni qo’llashdan oldin	Parazitni qo’llashdan keyin
			3	7	14	3		7	14
1	60 ming dona 1 marta	14	4	6	7	28,6		42,8	50,0
2	60+80 ming dona 2 marta	14	5	7	9,5	35,7		50,0	67,8
3	60+80+60 ming dona 3 marta	15	8	10	12	53,3		66,6	80,0

Jadvallardan ko’rinib turganidek 1 chi va 2 chi tajribamizda, ya`ni parazitni dalaning 100 va 200 ta joyiga qo’llaganimizda oradagi farq juda katta (1,2-2,7 foiz) bo’lmadi. Chunki dalaga oltinko‘zning lozim bo’lgan miqdori tarqatildi.

Lekin parazitni qo’llash normasi ko’paytirilganda variantlardagi farq katta bo’ldi. Ya`ni 1 chi variantda biologik samaradorlik 50 foiz bo’lgan bo’lsa, 2 chi variantda 66,6 foizga va 3 chi variantda esa bu ko’rsatkich 77,7 foizga oshdi.

Ikkinchi tajribamizning 2 chi va 3 chi variantlarida biologik samaradorlik birinchi tajribaga nisbatan 1,2 va 2,7 foizga yuqori bo’ldi.

Demak oltinko’z lichinkasini kolorado qo’ng’iziga qarshi 60x80x60 sxemasida 3 marta har bir qo’llash oralig’i 4-5 va 5-6 kundan tug’ri qo’llash natijasida biologik samaradorlik 77,7-80,0 foizni tashkil qiladi.

Kolaroda qo’ng’izlarining yoppasiga tuxum qo’yadigan davri iyul oyining 3 chi 10 kunligida boshlanib, bu davr kartoshka gullash va oldingi gullarning shonalash hamda ularda kusaklarning shakllanish davriga tug’ri kelib, o’rtacha 100 o’simlikdagi tuxumlar soni 10 ga etdi. Demak Samarqand viloyati sharoitida kolorada qo’ng‘izi may oylarida o’simlikning meva elementlariga havfli hisoblanadi.

Shu davrda barcha dalalarda zararkunanda tuxumlariga qarshi trixogrammani yoppasiga chiqarish maqul bo’ladi. mayt oyining oxiri va iyun oyida tuxumlar soni kamayadi. Sababi g’o’za tunlamini uchinchi avlodining urg’ochi kapalaklari bu davrda maka o’simligiga o’tib tuxumlarini qo’yadi.

Keyingi yillarda Toshkent davlat agrar universiteti olimlari tomonidan tunlam tuxumlariga qarshi trixogrammani g’umbak fazasida qo’llash usullari ishlab chiqilgan bo’lib bu usulning asosi shundan iboratki, 7-8 kunlik embrional rivojlanish davridagi tuxumlar maxsus elim yordamida kattaligi 5,0 x 1,1 sm bo’lgan karton qog’ozlarning har biriga 2000 donadan trixogramma tuxumlarini yopishtirib, dalaning 100 joyiga, o’simlikning soyasi tushib turgan joyidagi shoxlariga osib qo’yiladi. Bu karton qog’ozlardan 10 kungacha jonlangan trixogrammalar ketma-ketlikda uchib chiqib, toza qo’yilgan tunlam tuxumlarini hididan topadi va ularni zararlaydi. Bu usuldan foydalanishning qulayliligini, oddiyligini va samaradorligini hisobga olib Samarqand viloyati sharoitida ko’plagan biolaboratoriya hodimlari dala sharoitida qo’llab, amalga oshirmoqda.