Toshkent davlat agrar universiteti Rustamov Shaxriyor

---

Toshkent davlat agrar universiteti 
 
Rustamov Shaxriyor

---

1
Raqobat va monopoliya.

---

Raqobat – bu yuqori foyda va daromad olish 
hamda naflilikning eng yuqori darajada yetkazish 
maqsadida 
bozor 
subyektlari 
iqtisodiy 
manfaatlarining to`qnashishidir.

---

Raqobatning vazifalari:
Tartibga solish vazifasi – ishlab chiqarishni talabga muvofiqlashtirish maqsadida 
taklifga ta`sir o`tkazishdan iborat.
Resurslarni joylashtirish vazifasi – ishlab chiqarish omillarini ular eng ko`p 
samara beradigan korxona, hudud va mintaqalarga oqilona joylashtirish imkonini 
beradi.
Innovatsion vazifasi – fan – texnika taraqqiyoti yutuqlariga asoslanuvchi hamda 
bozor iqtisodiyoti subyektlarining rivojlanishini taqozo etuvchi turli ko`rinishdagi 
yangiliklarning joriy etishini anglatadi.
Moslashtirish vazifasi – korxonalarning ichki va tashqi muhit sharoitlariga 
ratsional tarzda moslashishiga yo`naltirilgan .
Nazorat qilish vazifasi – bozordagi ba`zi ishtirokchilarning boshqa bir 
ishtirokchilar ustidan monopolistik hukmronlik o`rnatishiga yo`l qo`ymaslikka 
yo`naltirilgan.

---

Tarmoq ichidagi raqobat – mahsulot ishlab chiqarish 
va sotishda qulay sharoitga ega bo`lish uchun bir 
tarmoq korxonalar o`rtasida boradi. Tarmoq ichidagi 
raqobat natijasida turli ishlab chiqaruvchilar 
tovarlarning individual (alohida) narxi bozor narxiga 
aylanadi.
Tarmoqlar o`rtasidagi raqobat – turli tarmoq 
korxonalari o`rtasida yuqoru foydaga ega bo`lish 
uchun boradi. Bu raqobat natijasida korxonalarda 
hosil bo`lgan turli foyda normalari o`rtacha foydaga 
aylanib boriladi.

---

Raqobat turlari;
Ishlab chiqaruvchilar 
o`rtasidagi raqobat.
Iste`molchilar 
o`rtasidagi raqobat.
Resurs egalari 
o`rtasidagi raqobat.

---

Monopoliya – iqtisodiy faoliyatning biror 
sohasida (ishlab chiqarish, xizmat 
ko`rsatish, tijorat va h.k.) korxona yoki 
davlatning tanho hukmronligini 
ifodalaydi.

---

Sof monopoliya – tarmoqdagi yagona ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining 
narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi yakka hukmronlik holati 
hisoblanadi. Masalan:<< O`zbekiston havo yo`llari>>DAK, <> DAK, 
Toshkent aviatsita ishlab chiqarish birlashmasi.
Oligopoliya – tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki 
sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik 
holati hisoblanadi. Masalan: O`zbekistonda sement (asosan 
Bekobod,Quvasoy, Ohangaron, Navoiy shaharlarida joylashgan) va h.k.
Monopsoniya – tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchilar soni juda 
ko`p bo`lib, ular tovar yoki xizmatlarning yagona iste`molchisi yoki xaridori 
mavjud bo`lgan sharoitdagi yakkahukmronlik holati hisoblanadi.Masalan: 
<> korxonasi.

---

Tabiiy monopoliya – iqtisodiy faoliyatning texnikaviy 
va texnologik xususiyatlari taqozo qilib, ular 
raqobatni qo`llash mumkin bo`lmagan yoki qiyin 
bo`lgan sohalarni o`z ichiga oladi.
Suv, energiya, gaz ta`minoti korxonalari.
Temir yo`l transporti.
Harbiy – mudofaa majmuasi korxonalari.

---

Legal (qonuniy ) monopoliya – bu qonuniy tarzda tashkil 
etiluvchi monopolistik holat.
Patent tizimi – bu ixtirochi va mualliflar tomonidan yaratilgan 
ixtirolar huquqini taqdim etish tizimi.
Mualliflik huquqi – ilmiy, badiiy va san`at asarlari, 
ko`rsatuvlar,efir to`lqini yoki kabel orqali tasvir uzatish 
kabilarni yaratish va ulardan foydalanish munosabatlarini 
qonuniy tarzda tartibga solish shakli.
Tovar belgilari –bu savdo belgilari, maxsus ramzlari, nomini 
ro`yxatga olish, huquqiy jihatdan himoya qilish va ulardan 
foydalanish bo`yicha paydo bo`lgan munosabatlarni qonuniy 
tarzda tartibga solish shakli.

---

E'tiboringiz uchun raxmat!