Toshkent Davlat Agrar Universiteti. O'rmon xo'jaligi va Landshaft Dizayn

Vakuola va uning tarkibi
Vakuola - bu tashqi membrana bilan o’ralgan, ichki qismi
suyuqlik bilan toigan holatdagi organoid bo‘lib, ichki muhitining tarkibida turli xil tuzlar, ionlar, pigmentlar yoki keraksiz moddalar erigan shaklda bo’ladi. Vakuolalar turli xil tipdagi hujayralarda
mavjud bo‘lib, o‘simlik hujayralarida asosiy hajmni egallovchi
organoiddir. Ayrim o'simlik turlarining voyaga yetgan hujayralarda vakuola hujayraning 90% hajmini egallaydi.
Vakuola - tonoplast deb ataluvchi membrana bilan o‘ralgan
bo'ladi. Vakuola hujayrada bir nechta maxsus vazifalami bajaradi -
jumladan, vakuola hujayralarning kerakli shaklda bo'lishini
ta’minlaydi, hujayrani turgor (lotin tilida «turg - shishgan holat»
degan ma’noni anglatadi) holatida ushlab turadi. Masalan, xona
o'simligiga ortiqcha suv quyilgan holatda o'simlik hujayralari turgor
holatga o‘tishi qayd qilinadi. Hujayrada vakuola ichki qismida ionlar
konsentratsiyasining yuqoriligi sababli, suv kirishi kuchayadi.
Vakuolaning hajmi kattalashadi va o‘z navbatida, hujayra tashqi
devoriga bosim shaklida ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, o'tsimon
o'simliklar poyasida joylashgan hujayralarda vakuola fimksiyasi
asosida poyaning mustahkamligi ta’minlanadi. Ya’ni vakuolalaming
ko‘p sonda hujayra devoriga ko'rsatuvchi bosimi umumiy yig‘indi
holatda o‘tsimon o'simliklar poyasining tik holatda ushlab turilishini
ta’minlaydi. Vakuola hajmi kichiklashgan va birgalikda bosim hosil
qilmagan holatda esa — o'simlik poyasi so‘ligan holatda bo'ladi.
Shuningdek, vakuola ayrim moddalaming vaqtincha saqlanuvchi joyi
sifatida funksiya bajaradi. Jumladan, hujayrada kalsiy uchun ehtiyoj yuzaga kelmaguniga qadar, ortiqcha kalsiy moddasi vakuolada
saqlanadi. Suvda eruvchan xossaga ega bo'Igan, antotsian (ko'k,
binafsharang yoki qizil) va nntoxlor (sariq rang beradi) kabi
pigmentlar ham vakuolada saqlanadi. Masalan, qizil piyoz
hujayralarida vakuolada saqlanuvchi qizil rangli antotsian pigmenti
piyozning o'ziga xos qizil rangda bo'lishini belgilab beradi.
Hujayra membranasi
Hujayra devori o'simlik hujayrasini tashqi tomondan o'rab
turadi. Har bir hujayra tashqi tomondan plazmatik membrana bilan qoplangan bo‘lsa-da, o'simlik hujayrasida plazmatik membranadan tashqi tomonda joylashgan - hujayra devori ham mavjud.Hujayra
devori o'simlik hujayrasining tashqi himoya qobig'i bo'lib, suv vaunda erigan moddalarning bitta hujayradan boshqasiga tomon
yo'nalishda tashilishini ta’minlaydi. Shuningdek, hujayra devori
o'simlik hujayralariga mexanik mustahkamlik xossasini beradi,
masalan, daraxt poyasi hujayralarning tashqi qobig‘ining birgalikdagi
mustahkamligi hisobiga yiqilib tushmaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

2. Арабова H.3., Исламов A.M. Значение декоративных
растений в очистке окружающей среды // Прогрессные процессы мирового научного знания в XXI веке (М-12)/ XII Международная научно-практическая конференция. -Казань, 2014,
3. Ashurmetov О.А., Rahimova Т.Т., Rahimova А.Т., Hikmatov Sh.X. Ekologiya. -Toshkent: Chinor ENK, 2008,47-48 b.
4. Belolipov I.V., Axmedov X.A., Buxorov K.X., Jabbarov A.,
Islomov A.M., Boyqobilov B.I. Botanikadan laboratoriya
mashg'ulotlari. 0 ‘quv qo‘llanma. - Toshkent: MCHJ “Munis design group”, 2014, 156 b.
5. Belolipov I.V., Sheraliyev A., Buxorov K.X., Islamov A.M.
0 ‘simliklar morfologiyasi: o‘quv qoilanma.- Toshkent, 2007, 99b.