Toshkent davlat agrar universiteti. O. A. Ostonov

bozorga 
aylantirildi. 
1895-yilda 
Turkistonda  Rossiya  korxonalarida  tayyorlangan  6  million  so'mdan 
ortiqroq  summada  temir,  mis,  chinni  buyumlar,  gazlama,  yog'och,  choy.  oziq -ovqat  va 
boshqa buyumlar sotilgan bo'lsa. 1914-yilda sotilgan buyumlar salmog'i 243 million so'mdan 
oshib ketdi. Sotilgan mahsulotlaming 40 foizini
 

---

o'lkadan  tashib  ketiigan  paxtadan  Rossiya  to'qimachiiik  korxonaiarida  to'qilgan  gazlamalar 
tashkil  etardi.  Rossiya  savdo-sanoatchi  lari  Turkistonda  sanoat  mahsulotlari  sotishdan  ham, 
Turkistondan xomashyo sotib olishdan ham katta daromad olardilar.
 
Shunday  qilib,  Turkiston,  nafaqat,  Rossiya  davlatining,  shuningdek,  rossiyalik  savdo -
sanoatchi lar manfaatiga xizmat qiladigan o'lkaga aylantirildi.
 
Rossiya  imperiyasi  Turkiston  xalqini  ma'naviy-madaniy  jihatdan  tutqinlikka  solish, 
o'zining  uzoqqa  mo‟ljallangan  manfaatiga  bo‟ysundirish  siyosatini  yuritdi.  lining  mohiyati, 
mazmuni mahalliy xalqni uning milliy, tarixiy  ildizlaridan u/.ib tashlash, xalqning ma'naviy, 
madaniy,  tarixiy  merosini  yo'q  qilish,  ruslashtirishdan  iborat  edi.  Turkiston  generaS-
gubernatorligining  Farg'ona  viloyati  harbiy-  gubernatori  Skobelev  shunday  deb  yozgan  edi: 
«Millatni  yo'q  qilish  uchun  uni  qirish  shart  emas,  uning  madaniyatini,  san'atini,  tilini  yo'q 
qilsang  bas,  tez  orada  o'zi-  tanazzulga  uchraydi»!.  Turkistonda  ana  shunday  yovuz 
qarashlarga mbs siyosat va amaiiyot yuritildi.
 
Turkistonning  noyob  tarixiy,  ma'naviy,  madaniy  boyliklari  talon -taroj  qilindi.  1870-
yilda  Toshkentda  ochilgan  kutubxona  va  1876 -yilda  tashkil  etilgan  muzeyda  o‟lkaning 
ma‟naviy-madaniy  hayotini  aks  ettiruvchi  oltin,  kumush.  misdan  yasalgan  qimmatbaho 
buyumlar,  gilamlar,  amaliy  san'at  namunalari,  tarixiy  yodgorliklar,  arxiv  bujjatlari, 
qo‟lyozma kitoblar va boshqa osori-atiqalar to'plandi. Ular ko'rikdan o'tkazilib, qimmatbaho 
va  nodir  deb  baholanganlari  Peterburg  va  Moskvaga  tashib  ketildi.  San'at  darajasida 
ishlangan Muhammad Rahim taxti, Amir Temur maqbarasining naqshinkor darvozasi, undagi 
bitiklar,  oynalar,  oltin  koshinlar,  Ahmad  Yassaviy  maqbarasidagi  naqshinlar,  katta  qozon 
(«Nazrniyoz  qozoni»),  turli  tarixiy  buyumlar,  noyob  kitoblar  va  boshqalar  shuiar 
jumlasidandir,
 
Islom  diniga  e'tiqod,  ruhoniylar,  masjid  va  madrasalar  oyoq  os ti  qilina  bordi.  Rossiya 
ma'murlari  musulmon  muassasalari,  madrasa  ishlariga  aralashib,  ulaming  faoliyatini  tobora 
cheklab bordi.
 
Maortf  va  madaniyat  sohasida  ruslashtirish  siyosati  yuritildi.  Turkistonlik  bolaiarni 
ruslar  bilan  aralashtirib  o'qitish  va  tarbiyalash  g'oyasi  ilgari  surildi  va  1884—  yilda 
Toshkentda  dastlabki  «rus-tuzem  maktabi»  ochildi.  XIX  asr  oxirida  ulaming  soni  yuztadan 
oshib  ketdi.  Bunday  maktablarda  rus  va  o'zbek  muallimlari  dars  mashg'uiotlarini  o'tadigan 
bo'ldi.  Maqsad  o'zbek  yoshlariga  rus  tilini  o'rgatish  va  rus  turmush  tarzini  singdirish  edi. 
Rossiya  ma'murlari  yerli  aholi  bolalarini  «ms-  tuzem  makfciblari»ga  jalb  qilish,  qiziqtirish 
uchun o'lkadagi mahalliy ma'muriyat boshqaruvida rus tilini bilganlar ishlaydi, degan talabni 
qo'ydilar.  Bu  talahdan  maqsad  «yerlilarda  mansabga  qiziqib»  rus  tilini  o'rganish.  ruslashish 
manfaaEini  uyg'otish  edi.  Rus  tilini  bilgan  mahalliy  aholi  vakillariga  imtiyozlar  yaratildi. 
Shu tariqa, o'lkada ish yuritish asta-sekin rus tiliga o'tkazila bordi.
 
Mahalliy  aholiga  Rossiyaning  ulug'vorligini  ko'rsatish,  yevropaeha  turmush  tarziga 
qiziqtirish  uchun  Rossiyaning  markaziy  shaharlariga  sayohatlar  uyushtirdh  Katta 
yoshdagilarni,  shuningdek,  yoshlami  guruh-guruh  qilib  Peterburg,  Moskva,  va  boshqa 
shaharlarga  olib  borib,  oq  podshohning  qudratini,  baland  imoratlar,  ishlab  chiqarish 
korxonalarmi ko'rsatishardi. Mustamlakachilar sayohatchilar  o'z yurtiga
 

---