Toshkent davlat agrar universiteti. O. A. Ostonov

U  1990-1994 
yillarda  qonun  chiqaruvchi  hokimiyat  organi 
sifatida  faoliyat  yuritdi  va  o‟z  vakolat  muddati  davrida  200  ga  ya qin  qonun  va  500  dan 
ortiq qarorlar tayyoriadi va qabul qildi.
 
Oliy  Majlis.  1992-yil  8-dekabrda  qabul  qilingan  O'zbekiston  Respublikasining 
Konstitutsiyasiga  muvofiq  Respublika  parlamentining  nomi  Oliy  Majlis  deb  ataladigan 
bo'ldi.  Konstitutsiyaning  76-moddasida  "O‟zbekiston  Respublikasining  Oliy  Majlisi  oliy 
davlat vakillik organi bo'lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi", deb belgilab 
qo'yildi.  Konstitutsiyaga  muvofiq  bir  palatali  parlament  -  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisini  shakllantirish  tadbirlari  ko'rildi.  1993 -yil  28-dekabrda  "O'zbekiston  Respublikasi 
Oliy Majlisiga saylovlar to‟g'risida", 1994-yil 22-sentabrda "O'zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi  to'g'risida"  qonunlar  qabul  qilindi.  Oliy  Majlis  hududiy  saylov  okruglari  bo'yicha 
ko'p  partivaviylik  asosida  besh  yil  muddatga  saylanadigan  250  nafar  depulatdan  iborat 
bo'lishi belgilandi,
 
1994-yil  25-dekabr  kuni  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisiga  birinchi  marta 
erkin,  demokratik  va  ko'p  partiyaviylik  va  muqobillik  asosida  saylovla r  o'tkazildi.  Har  bir 
saylov  okrugida  ikki-uch  nomzod,  jami 
700 
nafar  nomzod  deputatlik  uchun  kurashdi. 
Saylovchilar  birinchi  marta  nomzodlarni  tanlab  olish  imkoniyatiga  ega  bo'ldi. 
Nomzodlaming birontasi ham yetarli ovoz ololmagan saylov okruglarida 1995 - yil 8 va 25-
yanvar kunlari takroriy saylovlar bo'ldi. Oliy Majlisga 250 deputat saylandi.
 
Oliy  Majlis  1995-1999  yillarda  ijtimoiy  yo‟naltirilgan  bozor  iqtisodiyotiga 
asoslangan demokratik davlat qurishdan iborat yo'lni huquqiy jihatdan ta'minlashga
 

---

qaratilgan  10  kodeks,  2  milliy  dastur,  145  qonun,  452  qaror  qabul  qildi,  Shuningdek,  ti  70 
ta xalqaro shartnomani  ratifikatsiya qildi,  xalqaro konvensiyalarga qo'shilish  to'g‟risida 58 
ta qaror qabul qildi.
 
Ikkinchi  chaqiriq  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisiga  1999-yil  dekabrda 
saylovlar  bo'lib  o'tdi.  Saylovlarda  7  ta  subyekt  -  beshta  siyosiy  partiya,  hokimiyat  vakillik 
organlari va saylovchilamfng tashabbuskor guruhlaridan jami 1010 nafar nomzod qatnashdi. 
Oliy Majlisga O'zbekiston xalq demokratik pattiyasidan 48, "Fidokorlar" milliy demokratik 
partiyasidan  34,  "Vatan  taraqqiyoti"  pattiyasidan  20,  "Adolat"  sotsial -demokratik 
pattiyasidan  II,  "Milliy  tiklanish"  demokratik  partiyasidan  10,  hokimiyat  vakillik 
organlaridan  111  va  saylovchilar  tashabbus  guruhlaridan  16  nafar  vakil  deputat  etib 
saylandi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  bir  palatal!  parlamentining  2000 -2004  yillarda  bo'lib  o'tgan 
16 sessiyasida 101 ta qonun, 300 dan  ortiq qaror qabul qilindi, 55  ta  xalqaro  shartnoma  va 
bitimlar  ratifikatsiya  qilindi.  O'zbekiston  Respublikasining  329  ta  qonun  xujjatiga  (357  ta 
o‟zgartirish va qo'shimchalar kiritildi, 
Bir palatal! O'zbekiston Respublikasi parlamenti  - Oliy Majlisi 1995-2004 yillarda o'z 
faoliyatini quyidagi yo'nalishlarda samarali  olib bordi:
 
• 
O'zbekistonda  o'tkazilayotgan  islohotlarning  huquqiy  bazasini  mustahkamlovchi 
qonunlar yaratish:
 
• qabul qilingan qonun hujjatiari ijrosini nazorat qilish; 
•  parlamentlararo aloqalami rivojlantirish va mustahkamlash; 
vshaxsning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini himoya qilish:
 
•  arnaldagi qonun hujjatlarimiz monitoringini xalqaro huquq normalarini o'rgangan 
holda olib borish;
 
•  joylardagi hokimiyat vakillik organlariga amaliy yordam ko'rsatish, Muxtasar qilib 
aytganda,  1995-2004  yillarda  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  bir  palatali  parlament 
sifatida  xalq  ftkrini  e'tiborga  olish.  ochiqlik  va  oshkoralik  tamoyillari  asosida  faoliyat 
yuritdi.  Parlamentchilikda  demokratik  asoslar  yaratildi.  Bir  palatali  Oliy  Majlis  milliy 
parlamentarizm rivojlanish tarixida munosib o'rin egalladi.
 
Ikki palataii parlamentning shakllantirilishi.
 
Prezident  Islom  Karimov  2000-ytl  25-may  kuni  ikkinchi  chaqiriq  O'zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisining  ikkinchi  sessiyasida  doimiy  asosda  ishlaydigan  ikki  palatalt 
parlament tizimiga o'tishni takiif qildi. Darhaqiqat, mustaqillikning o'tgan
 
10  yili  davomida  parlamentchilikda  demokratik  asoslar  shakllantirildi,  endi  bir  palatal! 
parlamentdan ikki palatalt parlamentga o'tish uchun zarur shart -sharoitiar yaratgan edi.
 
2001- 
yil  6-7-dekabr  kunlari  bo‟iib  o'tgan  Oliy  Majlisning  yettinchi  sessiyasida 
ikki  palataii  parlament  tuzish  masalasi  muhokama  qilindi  va  parlamentni  ikki  palatalt  qilib 
tuzish  zarur,  degan  xulosaga  kelindi.  2002-yil  27-yanvar  kuni  "Siz  kelgusi  chaqiriq 
O'zbekiston  Respublikasi  parlamentini  ikki  palataii  qilib  saylanishiga  rozimisiz?"  degan 
masalada  referendum  bo‟iib  o'tdi.  Referendumda  qatnashganlarning  93,65  foizi  rozi 
ekanligini bikiirib ovoz berdilar.
 

---

2002-yil  4-5-apre!  kunlari  bo'lib  o'tgan  Oliy  Majlisning  sakkizinchi  sessiyasida 
"Referendum yakunlari va daviat hokimiyati tashkil etishning asosiy prinsiplari to‟g‟risida" 
Konstitutsiyaviy  qonun  qabul  qilindi.  Mazkur  qonunda  respublika  parlamentining  nomi 
Oliy Majlis deyiladi, u ikki palataii - quyi va yuqori palatalardan iborat etib tashkil etiladi, 
deb  belgilab  qo'yildi.  Quyi  palata  -  Qonunchilik  palatasi,  yuqori  palata  -  Senat  deb  ataldi. 
ularning  vakolat muddati 5  yil deb  beigilangan.  Ikki palataii parlament tuzishning huquqiy 
asoslarini belgilab beruvchi yangi qonun loyihalarini tayyorlash ishiga kirishildi.
 
2002- 
yil  dekabrda  bo'lib  o'tgan  ikkinchi  chaqiriq  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisining  o'ninchi  sessiyasida  "O'zbekiston  Respublikasining  Qonunchilik  palatasi 
to'g'risida",  "O'zbekiston  Respublikasining  Senati  to'g'risida"  Konstitutsiyaviy  qonunlar 
qabul qilindi. Qonunchilik palatasi 120 nafar deputatdan. Senat 100 nafar senatordan iborat 
etib  shakllantiriladi.  Bu  o'zgarishlar  2003-yil  aprelda  O‟zbekiston  Respublikasining 
Konstitutstyasiga  kiritilgan  o‟zgartirishlarda  ham  o'z  ifodasini  topdi.  2003 -yil  29-avgustda 
"O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisiga  saylovlar  to'g'risida"gi  Qonunga  o'zgartirish  va 
qo'shimchalar  kiritib,  mazkur  qonun  yangi  tahrirda  qabul  qilindi.  Shu  tariqa  ikki  pal ataii 
professional  parlamentni  shakllantirishning  konstitutsiyaviy -huquqiy  asoslari  yaratildi. 
2004-yil dekabr 2005-yiI yanvar oylarida mamlakatimizda ilk bor ikki palataii parlamentga 
saylovlar  bo'lib  o'tdi.  Qonunchilik  palatasiga  120  nafar  deputat  saylan di.  Senatga 
respublikamizning  har  bir  hudu-didan  6  nafardan,  jami  84  senator  saylandi. 
Konstitutsiyamizning  77-  moddasiga  muvofiq,  16  nafar  senator  O'zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti tomonidan tayinlandi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasining  2005-yil  27-  yanvar 
kuni  bo‟lib  o'tgan  birinchi  majlisida  deputatlar  Oqsoqollar  Kengashi  tavsiyasiga  ko'ra 
yashirin  ovoz  berish  yo'li  bilan  Qonunchilik  palatasi  Spikeri  lavozimiga  Erkin  Halilovni 
sayladilar.  Shuningdek,  2  nafar  deputat  Spiker  o'rinbosari  etib  saylandi,  qo'mita  rahbarlari 
.tasdiqlandi, siyosiy partiyalar fraksiyaiari tashkil etildi va ro'yhatga olindi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Senatining  2005 -yil  27-yanvar  kuni  bo'lib 
o'tgan  birinchi  majlisida  Prezident  tavsiyasiga  muvofiq,  Senat  a'zolari  tomonidan  yashirin 
ovoz berish yo'li bilan Murod Sharifxo'jayev Senat raisi etib saylandi. Shuningdek. 2 nafar 
senator  Rais  o'rinbosarlari  etib  saylandi.  Senat  qo'mitalari  tashkil  etilib,  ulaming  raislari 
ham saylandilar,
 
Muxtasar  qilib  aytganda,  2005-yil  27-yanvar  kuni  ikki  palataii  parlamentni 
shakliantirish  ishlariga  yakun  yasaldi.  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik 
palatasi  va  Senati  tashkil  etildi  va  faoliyat  yuritmoqda.  Ikki  palataii  parlamentnsng  tashkil 
etilishi  natijasida  Qonun  chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyati  o'rtasida  vakolatlar 
yanada  demokratik  asosda  qayta  taqsimlandi.  Parlamentning  jamiyat  hayotidagi  roli  ortdi. 
Prezident  vakolatlarining  bir  qismi  -  davlat,  sud  tizimi  va  maxsus  xizmatlaming 
rahbarlarini,  chet  ellar  va  xalqaro  tashkilotlardagi  diplomatik  vakillami  tayinlash  va 
tasdiqlash Senat tomonidan amalga oshirilmoqda.
 

---

Vazirlar  Mahkamasi.  O'zbekistonda  boshqaruv  tizimi  tubdan  isloh  qilindi.  Milliy 
davlatchilik an'analarini o‟zida mujassamlashtirgan ijroiya hokimiyat  - Vazirlar Mahkamasi 
tuzildi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  ijro  etuvchi  hokimiyatni  amalga 
oshiradi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  tarkibiga  O'zbekiston  Respublikasi 
Bosh  vaziri,  uning  o'rinbosarlari,  vazirlar,  davlat  qo'mitalari  raislari  va  Qoraqalpog'iston 
Respublikasi Ministrlar Kengashi raisi kiradi.
 
Vazirlar  Mahkamasining  tarkibi  O'zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tomonidan 
shakllantiriladL  O'zbekiston  Respublikasi  Bosh   vaziri  nomzodi  Prezidentning  tavsiyasiga 
binoan  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  palaialari  tomonidan 
Ko‟rib 
chiqiladi  va 
tasdiqlanadi.  Vazirlar  Mahkamasining  a'zolari  Bosh  vazir  tavsiyasiga  binoan  O'zbekiston 
Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi.
 
Vazirlar  Mahkamasi  iqtisodiyotning,  ijtimoiy  va  ma'naviy  sohaning  samarali 
faoliyatiga rahbariikni, O'zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, Prezident 
farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta'minlaydi.
 
Vazirlar Mahkamasi barcha organiar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor 
shaxslar  va  fuqarolar  tomonidan  bajarilishi  majburiy  bo'lgan  qaror  va  farmoyishlar 
chiqaradi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  Vazirlar  Mahkamasi  faoliyatini  tashkil  etadi  va 
unga  rahbarlik  qiladi.  Prezident  topshirig'iga  binoan  xalqaro  mimosabatlarda  O'zbekiston 
Respublikasi nomidan ish ko'radi.
 
Sud  hokimiyati.  O'zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi  va  1993 -ysl  2- 
sentabrda  qabul  qilingan  "Sudlar  to'g'risida"  gi  qonun  asosida  sud  islohotlar!  o'tkazildi. 
Sudlarning  mustaqilligi  qonunlashtirildi,  ulaming  odil  sudlovni  amalga  oshirish  faoliyatiga 
aralashtshga  yo‟l  qo'yilmaydi.  Ayblanuvchining  himoyalanish  huquqi,  advokatura 
tizimining  mustaqilligi  huquqiy  jihatdan  ta'minlandi.  O'zbekistonda  sud  hokimiyati 
qonunning  ustunligi,  barcha  fuqarolarning  qonun  oldida  tengligini  ta'minlash  yo'lida 
faoliyat ko'rsatmoqda.
 
Mahalliy davlat hokimiyati
 
Milliy davlatchilik tarixi tajribasidan kelib chiqib, "O'zbekiston Respublikasi mahalliy 
hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to'g*risida"gi Qonunga muvofiq
 
1992- 
yil  vanvaridan  boshlab  viloyat,  tuman,  shaharlarda  hokimlik  tashkil  etildi. 
Hokimiyat qoshida ijroiya apparati tuziidi.
 
Viloyat,  tuman  va  shaharlarda  hokimlar  hoshchilik  qiladigan  xalq  deputatiari 
Kengashlari  hokimiyatning  vakillik  organlari  bo‟iib,  davlat  va  fuqarolarning  manfaatini 
ko'zlab o‟z vakolatlariga taailuqli masalalarni hal etadi. 
Hokim va uning ijroiya apparati joylardagi korxona va muassasalarga rahbarlik qilish, 
mahalliy ahamiyatga molik masalalarni fuqarolarning manfaatlariga mos ravishda hal qilish 
bilan shug'ullanmoqda.
 
Boshqaruv sohasidagi ishlohatlar.
 
O'zbekistonda  boshqaruv  tizimi  tubdan  isloh  qilindi.  Bozor  iqtisodiyotiga  o'tishni 
ta'minlovehi, bozor munosabatlarining faoliyati uchun imkon beruvchi
 

---

yangi  boshqaruv  strukturasi  yaratildi.  MarkazlashtiriIgan  tariibda  qayta  taqsimlash 
mexanizmidan bozor mexanizmiga, qattiq mahkama-chilik va ma'muriy-
 
buyruqbozlikdan  huquqiy  boshqaruvga,  iqtisodiy  omil lar  orqali  o'zini-o‟zi  idora  etishga 
o'tildi.
 
Ma'muriy-buyruqbozlik,  to'rachilik  tizimining  o‟zagini  tashkil  etgan  Davlat  reja 
Qo'mitasi, Davlat ta'minot Qo'mitasi, Davlat narxlar Qo'mitasi, Davlat agro - sanoat Qo'mitasi 
va boshqa qo'mitalar, vaziriiklar, ulaming ma'muriy apparatlari
 
tugatildi.
 
Respublikada  moliya  va  bank  tizimi  tubdan  o'zgardi,  Moliya  vazirligi  respublika 
byudjetini  shakillantirish  bilan  bir  qatorda.  davlat  soliq  siyosatini.  moliya  siyosatini 
belgilamoqda,  valyuta  ishiarini  boshqarmoqda.  Bank  tizimi  isloh  etildi.  Davlat  banki  va 
uning  bo'linmaiari  tugatildi,  Markaziy  bank,  Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  milliy  banki, 
ixtisoslashtiriigan  aksiyadorlik  -  tijorat  banklari  -  "O'zsanoatqurilishbank",  "Paxtabank", 
"O'zjamg'armabank”,  "G'allabank".  "Tadbirkorbank",  "Savdogarbank".  xususiy  va  boshqa 
banklar  tuzildi,  Banklarning  mustaqilligi  va  pul  muomalasi  ahvoli  uchun  javobgarligi 
oshirildi,
 
Davlat  nazorati  tizimi  tartibga  solindi.  Davlat  soliq  Qo'mitasi,  Bojxona  Qo'mitasi 
tuzildi.  Davlat  nazorati  Qo'mitasi,  uning  joylardagi  organlari  tugatildi.  Prezident  devonida 
nazorat inspeksiyasi, hokimiyatiarda tegishli nazorat inspeksiyalari tuzildi.
 
Davlat rnulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo'Ilab -quvvatlash davlat Qo'mitasi tashkil 
etildi, Bu qo'mita mulkni davlat tasarrulidan chiqarish va xususiylashtirish dasturlarini ishlab 
chiqishda,  ko'p  ukladli  iqtisodiyotni  shakllantirishda  muhim  tadbirlami  amalga  oshiradi. 
Qo'mita investitsiya fondlari, fond birjalari. ko'chmas mulk birjalari, auditorlik xizmatlari va  
boshqa bozor strukturasi tuzilmalarini tashkii etmoqda.
 
O'zbekistonning  ishlab  chiqarish,  transport  bo‟yicha  tarmoq  vazlrlikiari  tugatilib  ular 
o'z-o‟zini  mablag'  bilan  ta'milaydigan  uyushmalarga,  konsernlarga,  korporatsiyalarga  va 
boshqa  xo'jalik  birlashmalariga  aylantirildi.  Avtomobil  transportida,  qurilishda  boshqaruv 
tizimi qayta tuzildi.
 
O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  va  O'rta  maxsus  ta'lim  vazirligi,  Xalq  ta‟limi  vazirligi, 
Sog'liqni  saqlash  vazirligi,  Madaniyat  va  sport  ishiari  vazirligining  struktur asi,  faoliyat  va 
ish yuritish usullari tubdan o‟zgardi. 
Umummilliy  ahamiyatga  molik  bo'lgan  tarmoqlarda,  masalan,  turizm,  transport, 
madaniyat,  kino,  televideniye  va  radio  tizimi  va  boshqalarda  iqtisodiy  jihatdan  mustaqil 
bo‟lgan milliy kompaniyalar tashkil etildi. 
Shunday qilib, mustaqillik qo'lga kiritilgandan beri o'tgan qisqa tarixiy davrda huquqiy 
davlat,  uning  zamonaviy  hokimiyat  organlari  barpo  etildi,  ixcham,  ochiq  va  tadrijiy 
rivojlanishga  ega  bo'lgan  ijtimoiy-siyosiy  tizim  yaratildi.  Markaziy  va  yuqori  davlat 
boshqaruv  idoralari  vazifalarini  davlat  hokimiyatining  quyi  tizimiariga,  fuqarolarning  o'zini 
o'zi  boshqarish  organlariga  bosqichma-bosqich  o'tkazib  borilmoqda.  2001-2005  yillarda 
boshqaruv xodimlarining umumiy soni 75 ming kishiga yoki 35,5 f oizga qisqartiriidi.
 

---

O'zbekiston  taraqqiyotining  bosh  yo'li  jamiyatni  demokratlashtirish,  fuqarolik  jamiyat 
qurishdan  iboratdir.  Demokratik  jamiyat  qurish  bobida  hamma  davlat  uchun  tayyor  qolip 
va 
andozalar yo'q, I .Karimov: «Dunyoda  bir-biriga o'xshagan ikkita inson bo'lmaganidek, bir  - 
biriga  aynan  o'xshagan  ikki  davlat  ham  yo'q»,-  deganida  haqlidir.  To'g‟ri,  demokratik 
jamiyatning xalqaro miqyosda  e‟tirof  etilgan tamoyillari bor: insonning o'z xohish -irodasini 
erkin  bildirishi  va  uni  amalga  oshirishi;  ozehilikni  ko‟pchilikka  bo'ysunishi;  davlat  va 
jamiyat  boshqaruvida  qonun  ustivorligi;  davlat  asosiy  organlarining  saylab  qo'yilishi  va 
ularning  saylovchilar  oldida  hisob;  berishi  va  boshqalar.  O'zbekiston  demokratik  jamiyat 
qurishda  ana  shu  tamoyillarga.  umumjahon  sivilizatsiyasiga  asoslandi.  Shuningdek.  u 
xalqimizning  necha  ming  yillik  milliy  davlatchiligimiz  negizlarini,  ma'naviy  merosimtz 
ildizlarini,  milliy  xususiyatiarimiz  va  boy  an'analarimizni  yangi  jamiyat  quriiishiga  tatbiq 
etish yo'lidan bormoqda.
 
O'zbekiston  yangi  jamiyat  qurishda  adolat  va  haqiqat  g'oyasiga  asoslanmoqda. 
Respublikamizda  odamlar  o‟z  qobiliyat  va  ehtiyojlarini  to'la  namoyon  qilish  va  amaiga 
oshirishlari  uchun  zarur  bo'lgan  dastlabki  teng  imkoniyatlami.  shu  jara yonni  vujudga 
keltiradigan  huquqiy  mexanizmni  yaratishga  katta  e‟tibor  berildi.  Negaki,  busiz  adolatli 
jamiyat  qurib  bo‟lmaydi.  Ana  shunday  imkoniyatlar  yaratil-  gandan  keyingina,  har  bir 
insonning  taqdiri,  turmushi  o'ziga  bog‟liq  bo'lib  qoladi.  Insonning  jamiyatdagi  o'rni  uning 
salohiyatiga, mehnat qilish istagi, oqilu uadaburonligiga bog'liq bo‟iadi. 
Mahalla. 
O'zbekiston 
Respublikasining 
1993-yil 
2-sentabrda 
qabul 
qilingan 
"Fuqarolarning  o'zini-o'zi  boshqarish  organlari  to'g'risida"gi  qonuniga  binoan,  sha harcha, 
qishloq  va  ovullarda,  shuningdek,  ular  tarkibidagi  mahallalarda  hamda  shaharlardagi 
mahallalarda  fuqarolar  yig'inlari  o'tkaziladigan  bo‟ldi.  Fuqarolar  yig‟ini  o'zini -o'zi 
boshqarish  organi  bo'lib,  ular  ikki  yarim  yil  muddatga  raisni  (pqsoqolni)  va  uning 
maslahatchilarini  saylaydi.  2001-  yil  may  -  iyun  oylarida  bo'lib  o'tgan  fuqarolarning  o'zini -
o'zi  boshqarish  organlariga  saylovlarida  7840  nafar  oqsoqol  va  ularning  75  mingga  yaqin 
maslahatchilari  saylandi.  Mahalla  oqsoqoli  va  uning  maslahat -chilari  o'z  mahallasi 
doirasidagi  ishlarni  hal  etish.  muhtoj  oilalarga  davlat  mablag‟lari  hisobtdan  yordam  berish 
ishlarida faoliyat ko'rsatmoqdalar. Mahalla tizimi jamiyatning negiziga aylandi.
 
Inson huquqlari va erkiniiklarining kafolatlanishi.
 
O'zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsivasining  13-moddasida  O'zbekiston  Res- 
publikasida  demokratiya  umuminsoniy  prinsiplarga  asoslanadi,  ularga  ko'ra  inson,  uning 
hayoti,  qadr-qimmati  va  boshqa  Inson  huquqlari  va  erkiniiklarining  kafolatlanisni  daxlsi/ 
huquqlari oliy qadrivat hisoblanadi, deb belgilab qo'yilgan.
 
O'zbekiston  Respubiikasida  barcha  fuqarolar  bir  xil  huquq  va  erkinliklarga  ega  bo'lib, 
jinsi, irqi. miliati, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e‟tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeyidan qat‟iy 
nazar  qonun  oldida  tengdirlar.  O'zbekistonda  yagona  fuqarolik  o'matilgan.  Har  bir  fuqaro 
yashash, shaxsiy daxisizlik, turar joy daxlsizligi, bir joydan ikkinchi joyga ko‟chish, so'z va 
e'tiqod erkinligiga ega bo'lib, bu huquqlar
 

---

davlat tomonidan himoya qilinadi, Fuqarolarning istagan ding» e'tiqod qilish yoki heeh qaysi 
dinga e'tiqod qilmasiik huquqi qonun bilan mustahkamiab qo'yilgan.  
O'zbekistonda  shaxs  erkinligi,  inson  huquqlarining  muhofazast  va  kafolati,  mehnat  va 
kasbni  erkin  tanlash  huquqi,  ta‟lim  olish,  ijtimoiy  muhofaza  va  boshqa  huquqlari  qonun 
bilan himoya qilinadi. 
1995- 
yil  23-fevralda  birinchi  chaqiriq  Oliy  Majlisning  birinchi  sessiyasida  Oliy 
Majlisning  Inson  huquqlari  bo'yicha  vafcil  (Ombudsman)  iavozimi  ta'sis  etildi  va  bu 
lavozimga  Sayyora  Rashidova  saylandi.  Uning  maqemi  va  faoliyat  doirasi  1997 -yil  26-
apreIda  qabul  qilingan  Oliy  Majlisning  "Inson  huquqlari  bo‟yicha  vakili  (Ombudsman) 
to'g'risida"gi  qonuni  bilan  belgilab  berildi.  Vakil  BMTning  inson  huquqlari  bo‟yicha 
markazi, YeXHTning demokratik  institutlar va inson huquqlari bo‟yicha byurosi bilan yaqin 
hamkorlikda faoliyat ko'rsatmoqda. 
O'zbekiston  Respublikasining  1995-  yil  30-avgustda  qabul  qilingan  "Fuqarolarning 
huquq  va  erkinliklarini  huzuvchi  harakat  va  qarorlar  ustidan  sudga  shikoyat  qili sh 
to'g'risida"gi qonuni inson huquqlari va erkinliklarini kafolatlashga xizmat qilmoqda.  
O'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  1996 -  yi!  oktabr  ovida  e‟lon  qilingan  "Inson 
huquqlari  bo'yicha  O'zbekiston  Respublikasi  Milliy  markazini  tuzish  to‟g‟risida"g i 
Farmonga  binoan  inson  huquqlari  bo'yicha  O'zbekiston  Respublikasi  Milliy  markazi  tashkil 
etildi, 
O'zbekistonda fuqaro va davlat bir-biriga nisbatan bo'lgan huquqlari va burchiari bilan 
bog'langan.  Davlat  o'zining  fuqarolar  oldidagi  vazifalarini  bajarmoqd a,  Fuqarolarning 
erkinliklari  va  huquqlarini  amalda himoya  qilmoqda.  Shuningdek,  fuqarolarning  ham  davlat 
oldidagi burchiari, majburiyatlari belgilab qo‟yilgan. 
Fuqarolar  Konstitutsiya  va  qonunlarga  rioya  etishga,  boshqa  kishilaming  huquqlari, 
erkinliklari,  sha‟ni  va  qadr-qimmatini  hurmat  qilishga  majburdirlar.  Davlat  har  bir  inson 
zimmasiga  tarixiy,  ma'naviy  va  madaniy  merosni  avaylab -  asrash,  atrof  muhitga 
ehtiyotkorona  munosabatda  bo'lish,'  soliq  va  yig‟imlami  to'Iash  majburiyatini  yuklaydi. 
Kdnstitutsiyaning  52-moddasida  "O'zbekiston  Respublikasini  himoya  qilish  -  O'zbekiston 
Respublikasi  har  bir  fuqarosining  burchidir.  Fuqarolar  qonunda  beigilangan  tartibda  harbiy 
yoki muqobil xizmatni o‟tashga majburdirlar", deb belgilab qo'y ilgari,  
Saylov tizimi, O'zbekistonda demokratik jamiyatga xos saylov tizimi barpo etildi. 1991 
-yil  18-noyabrda  "O'zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  saylovi  to'g'risida”,  1993 -  yil  28-
dekabrda  "O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisiga  saylov  tp'g'risida"  va  1994 -  yil  may 
oyida  "Xalq  deputatiari  viloyat,  tuman  va  shahar  Kcngashlariga  saylov  to'g‟risida*  hamda 
"Fuqarolar saylov huquqlarining kafolatlari to'g‟risida" qonunlar qabul qilindi. 
Konstitutsiya  va  qonunlarda  18  yoshga  to'lgan  fuqarolarning  saylash  huquqiga  ega 
ekaniigi, O'zbekiston Prezidenti saylovt, Oliy Majlis saylovi, xalq deputatiari viloyat, tuman 
va  shahar  Kcngashlari  say  lovi  umumiy,  teng,  to‟g‟ridan-to'g'ri  saylov  huquqi  asosida 
yashirin  ovoz  berish  yo'li  bilan  o‟tkazilishi  mustahkamiab  qo'yilgan.  Har  bir  f uqaro-
saylovchi bir ovozga ega. 35 yoshdan kam bo'lmagan fuqaro 

---

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti, 25 yoshga lo'lganlar Oliy Majlisga, 21 yoshga to'lganlar 
viloyat,  tuman  va  shahar  Kengashlariga  deputat  etib  saylanish  huquqiga  ega.  Fuqaro  bir 
vaqtning o'zida ikkidan ortiq vakillik organlarining depulati bo'lishi mumkin emas.
 
Ommaviy  axborot  vositalari.  Demokratik  institutlaming  muhim  tarmog'i  bo‟lgan  erkin 
ommaviy  axborot  vositalari  vujudga  keldi.  2006 -  yilda  Respublika  ommaviy  axborot 
vositalari  tizimida  680  nomda  gazeta  va  200  nomda  jurnal  chop  etildi,  .  4  ta  -axborot 
agentligi, 
55
  ta  nashriyot,  57  ta  teleradiokompaniya  va  studiyalar,  100  ga  yaqin  elektron 
axborot vositalari ishladi. Jumalistlaming erkin ijod qilishi, mamlakat ravna qi yo‟lida xizmat 
qilish!  uchun  shart-sharoyklar  yaratildi.  Ommaviy  axborot  vositalari  to'g'risida  qabul 
qilingan 
qonunlar 
uiarni 
"to'rtinchi 
hokimiyat" 
darajasida 
faoliyat 
ko'rsatishiga 
ko'maklashmoqda.
 
O'zbekistonda  fuqarolik  jamiyat!  barpo  etish  aholining  siyosiy  jfaoltigi  va  siyosiy 
madaniyatining  oshib  borayotganligida,  turli  siyosiy  partiyalar  va  jamoat  tashkilotlarining 
shakllanishida ham namoyon bo'lmoqda,
 
Mustaqillik  yillarida  mamlakatimizda  siyosiy  partiyalar,  jamoat  tashkilotlarining 
vujudga  kelishi  va  faoliyat  yuritishi  uchun  huquqiy  asoslar  yaratildi.  Respublika  parlamenti 
tomonidan  qabul  qilingan:  "Jamoat  tashkilotlari  to'g‟risida"gi  (1991 -yil  15-fevral),  "Vijdon 
erkinligi va diniy tashkilotlar to‟g'risida**g* (1998- yil, yangi tahriri), "Kasaba uyushmalari, 
ular  faoliyatining  huquq  va  kafolatlari  to'g'risida"gi  (1992 -yil  2-iyul),  "Siyosiy  partiyalar 
to'g'risida'
J
gi (1996-yil, dekabr) qonunlar shular jumlasidandir.
 
O'zbekistonda 4 ta siyosiy partiya faoliyat yuritmoqda.
 
1.  O‟zbekiston  Xalq  demokratik  partiyasi  1991-yil  1  -noyabrda  Toshkentda  bo‟lib 
o‟tgan  ta'sis  qurultoyida  tashkil  topgan.  Ushbu  qurultoyda  uning  Dasturi  va  Nizomi  qabul 
qilindi.
 
O'zbekiston  XDPsining  "O'zbekiston  ovozt".  "Golos  Uzbekis -tana"  gazetaiari  va 
"Muloqot" jumali nashr etilmoqda.
 
2. 
1995-yil  18-fevralda  O'zbekiston  "Adolat"  sotsial  demokratik  partiyasi  (SDP) 
tuzildi. Partiyaning Toshkentda bo‟lgan !  - ta'sis Qurultoyida uning Dasturi va Nizomi qabul 
qilindi.
 
"Adolat"  sotsial  -demokratik  partiyasining  "Adolat"  nomli  ijtimoiy-siyosiy  haftaiik 
gazetasi nashr etilmoqda.
 
3.  O'zbekistonda  faoliyat  ko'rsatayoigan  partivalardan  yana  biri -«Milliy  tiklanish» 
demokratik  partiyasidir  (MTDP).  U  1995-yil  3-iyunda  Toshkentda  bo‟iib  o'tgan  ta'sis 
qurultoyida tuzildi va partiyaning Dasturi va Nizomi qabul qilindi. O'zbekiston MTDPsining 
"Milliy tiklanish" haftaiik gazetasi nashr etilmoqda.
 
4.  2003-yil  oxiri  da  O'zbekiston  L  iberal-demokrati  к  partiyasi  tashkii  topdi.  Uning 
maqsadi  tadbirkorlar  va  ishbilarmonlar  manfaatini  himoya  qilishdan  i borat.  O'zLDP  ning 
"XXI asr" haftaiik gazetasi nashr etilmoqda.
 
1995- 
yil  may  oyida  jamoatchilikning  tashabbusi  bilan  O'zbekiston  "Xalq  birligi" 
harakati  tashkil  etildi  va  faoliyat  ko  rsatmoqda  "Xalq  birligi"  harakatining  "Birlik"  va 
"Edinstvo" haftaiik gazetaiari nashr etilmoqda.
 

---

O'zbekiston  Prezidentining  1996-yil  17-apreldagi  farmoniga  muvofiq,  respublika 
yoshlarining  "Kamolot”  jarng'anmasi  nodavlat  hayriya  -  jamoat  birlashmasi  sifatida  tashkii 
topgan  edi.  "Kamolot"  jamg'armasi  ning  vazifasi  yoshlarning  manfaat  va  ehtiyojlarirsi 
o'rganish,  uiarni  qondirish  yuzasidan  dasturlar  tuzish  va  davlat  ko'magida  hayotga  tatbiq 
etishdan  iborat  edi.  Ammo  "Kamolot"  yosh  lar  jamg'armasi  bumday  vaztfalami  bajara 
olmadi, yoshlarning haqiqiy ma'nodagi yetakchisiga aylana olmadi.
 
"Kamolot"  yoshlar  ijtimoiy  harakati.  Prezident  Islom  Karimov  2001 -yil  24-  yartvar 
kuni  Toshkentda  yoshlar  masalasiga  bag'ishlangan  vig'ilishda  yoshlarning  chinakam 
suyanchi  bo'la  oladigan  yangi  tashkilot  tuzish  g'oyasini  ilgari  surdi. 2001-  yi!  25-aprel  kuni 
Toshkentda  bo'lgan  yoshlar  qurultoyida  o'zini-o'zi  boshqaradigan  nodavlat,  notijorat 
tashkilot  -  O'zbekiston  Respublikasi  "Kamolot"  yoshlar  ijtimoiy  harakati  tuzildi  va  uning 
Dasturi,  Nizomi  tasdiqlandi.  "Kamolot"  yoshlar  ijtimoiy  harakatining  asosiy  maqsadi 
yoshlami  birlashtirish,  sog'iom  turmush  talablari  asosida  tarbiyalash,  jantiyatda  munosib 
o'rnini  egallashga  ko'maklashish,  ularning  manfaatlarini  himoya  qilish,  yosh  yigit  - 
qizlaming 
o'z
  aql  -  zakovati,  kuch  -  g'ayratini  to'la  namoyon  etisht  uchun  zarur  shart  - 
sharoyit  yaratib  berish,  yosh  avlodnmg  tayanchi  va  suyanchi  bo‟lishdan  iboratdir. 
Harakatning  Qoraqalpog'iston.  Respublikasi,  viloyatlar,  Toshkent  shahar,  tuman  va  shahar 
ho'iimlari,  ta'lim  muassasalari,  harbiy  qismlar,  huquq4artibot  organlarida  boshlang'ich 
tashkilotlari  tuzildi:  Ular  14  yoshdan  28  yoshgacha  bo'lgan  O‟zbekiston  fuqarolarini  o'z 
saflarida ixtiyoriy ravishda birlashtirgan holda faoliyat ko'rsatmoqda.
 
Jamoat tashkilotlari,O'zbekistonda turli jamoat tashkilotlari ham faoliyat ko'rsatmoqda. 
Jumladan,  O'zbekiston  kasaba  uyushmalari  turli  kash  egalari  bo'lgan  xodimlarni  jinsL  diniy 
e'tiqodlari,  irqiy  va  milliy  munosabatlaridan  qat'iy  rtazar  ixtiyoriy  birlashtiruvchi  mustaqil 
ommaviy jamoat tashkiloti sifatida faoliyat ko'rsatmoqda.
 
Mustaqillik  sharoyitida  ayollarni,  ko'p  bolali  ona  lam  i  har  tomonlama  muhotaza 
qilishni  yanada  kuchaytirish,  mehnatkash  va  ijodkor  ayollaming  bozor  iqtisodiyod  bilan 
bog'liq  muammolami  hal  etish,',  ilm-fan  sohasidagi  ayollaming  imkoniyat-larini  yanada 
kengaytirish  va  uiarni  qo'llab-quvvatlash  maqsadida  Vazirlar  Mahkamasining  1991-yil  1-
martdagi  O'zbekiston  Respublikasi  Xotin-  qizlar  Qo'mitasi  to'g'risidagi  farmoyishi  bilan 
Xotin-qizlar Qo'mitasi tuzildi.
 
Mavzu bo'yicha mustaqil ish topshiriqlari:
 
1.  Ma‟lumki O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qayta tahrir etilgan va unga 
ayrim qo‟shimchalar kiririlgan. Buning sababi nimada? 
2, «Islohot, islohot uchun emas awalo inson uchun, inson manfaatlarini
 
ta‟minlash uchun» g'oyasini qanday tushunasiz?